معرفی معبد آناهیتا کرمانشاه

استان کرمانشاه با قدمت طولانی که دارد از اهمیت خاصی برای کشور ایران برخوردار می‌باشد. این استان پر از مکان‌های دیدنی و منحصر به فرد برای گردشگری می‌باشد. یکی از این مکان‌های کهن استان کرمانشاه معبد آناهیتا در شهر کنگاور می‌باشد که بعد از تخت جمشید بزرگ‌ترین بنای سنگی ایران به شمار می‌رود.

معبد آناهیتا در مسیر جاده همدان به کرمانشاه قرار گرفته است و قدمت این اثر به دوران حکومت اشکانیان می‌رسد. آناهیتا فرشته محافظ آب، باروری و زیبایی می‌باشد، که برای بزرگداشت مقام او معبدی سنگی را بنا نهاده و در آن جا در گذشته به عبادت و پرستش اهورامزدا می‌پرداخته‌اند.

معابد یا آتشکده‌ها تا پیش از ظهور و ورود اسلام به ایران از رونق خاصی برخوردار بوده است. با تسلط مسلمانان بر ایران این مکان تاریخی دستخوش تغییرات فراوانی شد، که ابهامات زیادی را در سال ساخت و نوع کاربری آن به وجود آورده است.

معبد آناهیتا یکی از جا‌های دیدنی شهر کنگاور در استان کرمانشاه است که از آن به‌عنوان دومین بنای بزرگ سنگی ایران بعد از تخت جمشید یاد می‌شود.

قدمت این بنای ارزشمند بر اساس نوشته‌ها و مستندات تاریخی که به دست ما رسیده است به سه دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان می‌رسد و با اینکه برخی معتقدند که این معبد برای ستایش الهه آب ساخته شده است، عده‌ای دیگر آن را کاخی نیمه‌تمام که متعلق به خسرو پرویز بوده است می‌دانند. این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۳۱ به‌عنوان یکی از نخستین آثار ملی ایران به ثبت رسید. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی معبد آناهیتا در استان کرمانشاه و معماری منحصر به فرد آن خواهیم پرداخت.

معرفی معبد آناهیتا

معبد آناهیتا روی تپه‌ای رو به دشت بزرگ کنگاور قرار دارد. در گذشته، صفه‌سازی (نوعی روش سکوسازی) در میان ایرانی‌ها رایج بود و این معبد نوع معماری خود را از این شیوه دریافت کرده است. این روش معماری هنوز هم در بین معماران ایرانی رایج می‌باشد. گفته می‌شود که این معبد بزرگ و زیبا، برای ستایش پاکی و پرستش فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران، آناهیتا ساخته شده است و برخی آن را کاخی ناتمام برای خسرو پرویز، پادشاه ساسانی می‌دانند.

هرچند در گذر زمان بر اثر ناآگاهی و سهل‌انگاری و همچنین زلزله‌ای که در سال ۱۳۳۶ رخ داد، آسیب بسیاری به این معبد رسید که دیگر قابل جبران نیست. با این وجود هنوز می‌توان شکوه گذشته پر فروغ را در آن معبد مشاهده کرد.

حتی امروزه توجه چندانی به این بنا نمی‌شود و خطر و آسیب زیادی این معبد با شکوه را تهدید می‌کند. این بی‌توجهی از طرف مردم هم نیز صورت می‌گیرد، به‌گونه‌ای که نقاشی‌ها و نوشته‌های یادگاری روی سنگ‌ها و ستون‌های آن به چشم می‌خورند.

در شمال غرب معبد آناهیتا، امامزاده و مسجدی بنا شده است که زیارتگاه شمار بسیاری از مردم ایران از گذشته تا به امروز محسوب می‌شود. همچنین در دو کیلومتری ساختمان معبد آناهیتا، معدن سنگ چلمران یا شلمران قرار دارد که سنگ‌های عظیم معبد آناهیتا از آنجا استخراج شده است.

 معبد آناهیتا و بنای آن

پرستشگاه آناهیتا نیز همچون بنا‌هایی که بر بلندی ساخته شده‌اند برگرفته از شیوهٔ سکوسازی (صُفه‌سازی) است که در دشت ایران باب بوده و در دوره‌های پسین نیز بنا‌های مهم پرستشگاهی و برخی بنا‌های حکومتی و ارزشمند روی سکو بنا می‌شده‌اند.

فراز این اثر تاریخی ردیفی از ستون‌های سنگی بر پا بوده که بلندای هر ستون ۲/۵۴ متر است. ورودی بنا به وسیلهٔ پلکان دو طرفه در جبهه جنوبی تعبیه شده و در جبهه شمال خاوری پلکان یک طرفه راه دسترسی به این مکان را ممکن ساخته‌است.

معبد آناهیتا روی تپه‌ای با ارتفاع ۳۲ متر ساخته شده است. نقشه‌ی بنای کنگاور به صورت یک چهارضعلی است که ابعاد هر ضلع این عمارت ۲۰۹ متر در ۲۴۲ متر برآورد شده است. به نظر می‌رسد سازندگان، دیوار‌ها را با استفاده از لاشه‌های سنگ و ملات به ضخامتی برابر با ۱۸ متر ساخته‌اند. البته ضلع شمالی این بنا از ضخامتی متفاوت نسبت به بقیه برخوردار است.

جوی‌های سنگی منطقه کنگاور آب رودخانه را میزان کرده و به طرز باشکوهی به آبگیری وسط معبد آناهیتا هدایت می‌شده است. نوع تقسیم آب و جریان آب درون معبد آناهیتا یکی از شگفتی‌های مهندسی در آن دوران است تا این عنصر مقدس را به زیباترین شکل ممکن به نمایش بگذارند.

در چهار طرف معبد آناهیتا دالان‌هایی تعبیه شده که در کف آن‌ها جوی‌های آب به صورت رفت و برگشت آب را به وسط معبد هدایت می‌کرده است. در دو طرف بالای معبد آناهیتا سر چهار گاو در هر طرف به صورت رو به روی یکدیگر قرار دارد که در زمان آبگیری این معبد عکس سر گاو‌ها روی آب نقش می‌بسته است.

در وسط معبد آناهیتا فضایی وجود دارد که آب از این جوی‌ها در آن جمع شده و استخر کوچکی حدوداً در ابعاد ۱۰ در ۱۰ و عمق ۲۰ سانتی‌متر را پر آب می‌کرده است. معبد آناهیتا در کنگاور مشهورترین معبد منسوب به آناهیتا در ایران است.

روی هر دیوار، ردیفی از ستون‌هایی با قطر زیاد قرار گرفته است، ارتفاع ستون‌های ساخته شده در این بنای عظیم تاریخی، سه برابر قطر آن‌ها است که یکی از نکات جالب و منحصربه‌فرد در طراحی و معماری معبد آناهیتا به شمار می‌آید و به یقین می‌توان ادعا کرد که هیچ یک از معابدی که در سراسر دنیا وجود دارند، از این ویژگی برخوردار نیستند.

در ساخت این دیوار‌ها، از سنگ و ملات گچ استفاده شده که سازندگان این بنا، به وسیله‌ی قعطه سنگ‌های تراشیده شده و به صورت خشکه چین، نمای بیرونی آن را تزئین نموده‌اند.

در قسمت جنوبی معبد آناهیتا، پله‌های دو ردیفی قرار دارد که کارشناسان بنا‌های تاریخی، طول آن‌ها را ۱۵۴ متر برآورد کرده‌اند. معماران در هر بلوک دو الی پنج پله تعبیه کرده‌اند که در قسمت پلکان شرقی ۲۶ پله و در قسمت پلکان غربی ۲۱ پله قرار گرفته است.

از دیگر نکات معماری لحاظ شده در بنای معبد آناهیتا حضور صفه‌ای (صخره) در مرکز و با جهت شرقی غربی است که با طول ۹۴ متر، عرض ۹/۵ متر و ارتفاعی نزدیک به ۴ متر در نوع خود جالب و ستودنی می‌باشد. این صفه با استفاده از لاشه سنگ‌های بزرگ که با روکشی از گچ پوشیده شده است، ساخته شده است.

جالب است بدانید که قطعاً یکی از سطوح این لاشه سنگ‌های به کار رفته در ساخت صفه، از سطحی صاف برخوردار است. البته متأسفانه پوشش گچ به جز مناطقی از پائین دیوار از بین رفته است که دلیل آن را می‌توان فرسایش آب و هوایی گذاشت.

به نظر می‌رسد که ستون‌هایی کم‌ارتفاع و عریض، به ارتفاع ۳۵۴ سانتی‌متر که شامل پایه، ساقه و سرستون است و همچنین قطری برابر با ۱۴۴ سانتی‌متر، روی دیوار‌های معبد آناهیتا وجود داشته است. البته بنابر نظر باستان‌شناسان، نقاطی مانند ضلع شمالی و بین دو رشته پلکان جنوبی، فاقد این ستون‌ها بوده‌اند.

گیلویی در پایین پایه‌ی ستون قرار گرفته است که ارتفاع آن به ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد. اندازه‌ی هر یک ستونی که در عمارت تاریخی معبد کنگاور ساخته شده است، برابر با ۳۵۴ سانتی‌متر بوده که در واقع دو برابر قطر پایه‌ی ستون و هم‌اندازه با فاصله‌ای است که دو ستون از یکدیگر قرار گرفته‌اند.

قرارگیری ستون‌هایی ساده، فاقد تزئینات خاص معماری، کوتاه و قطور در یک ردیف، علاوه بر به رخ کشیدن الگوی معماری اصیل ایرانی، کارشناسان ایرانی را به این فکر میاندازد که سازندگانش، آن‌ها را به عنوان نرده و حفاظ تزئینی لبه‌ی ایوان تعبیه کرده‌اند.

در سبک معماری معبد آناهیتا نظرات و تعابیر گوناگونی وجود دارد که از طرف محققان اروپایی و باستان‌شناسان ایرانی بیان شده است. براساس مستندات تاریخی، اولین افرادی که به کشف سبک معماری معبد آناهیتا پرداختند، اوژن فلاندن و پاسکال کست از مستشرقان اروپایی بودند.

اوژن و پاسکال در زمان سفرشان به کنگاور طرح‌های بسیار دقیقی را ارائه دادند که تا کنون طرح‌های آنان برای ما به وضوح دیده می‌شود. در نظر محققان و مستشرقان اروپایی بنای معبد آناهیتا براساس سبک یونانی ساخته شده است.

این دو مستشرق با معیار قراردادن معبد پالمیرای سوریه، به ارائه‌ی طرح پیشنهادی معبد آناهیتا پرداختند. همچنین محققان اروپایی اعتقاد دارند که در زمان حکومت هخامنشیان و پارت‌ها، تبادلات فرهنگی بین ایران و یونان به طور گسترده‌ای صورت می‌گرفته است که براساس آن، بنا‌هایی به سبک معماری یونانی در کشور ایران ساخته شده و یکی از آم‌ها از نظرات خود معبد آناهیتا می‌باشد.

شهر کنگاور نیز به دلیل قرارگیری در نقاط مرزی غرب ایران، از جمله شهر‌هایی است که بیشترین تأثیر را از سبک معماری یونانی گرفته است، این علت دلیل خاص خود را دارد، در زمان قدیم شهر‌های غربی کشور نسبت به شهر‌های شرقی کشور بیشتر از معماری‌های یونان و یا عثمانیه آن زمان الهام می‌گرفتند و تأثیر بیشتری می‌پذیرفتند.

اما محققان و باستان‌شناسان ایرانی در برابر نظریه‌های مختلفی که در مورد معماری معبد آناهیتا از سوی مستشرقان اروپایی و باستان‌شناسان غربی صورت گرفته است، ‌ایستادگی کردند.

محققان و کارشناسان ایرانی تمامی گفته‌های محققان و مستشرقان اروپایی را که در مورد الگوبرداری معماری معبد آناهیتا از معماری یونانی است، رد می‌کنند. آن‌ها براساس یافته‌های گوناگون که به دلیل کاوش‌های محققان و باستان‌شناسان ایرانی صورت گرفته است، به بیان مطالبی در مورد وجود اختلاف‌هایی بین سبک‌های استفاده شده در معماری معبد آناهیتا با معماری یونانی پرداخته‌اند.

اردشیر حدادیان معتقد است که ساختمان اولیه‌ی معبد آناهیتا براساس تحقیقاتی که در مورد الهه‌ی آناهیتا صورت گرفته است، بنا شده و متعلق به قرن چهارم قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) و حکومت هخامنشیان می‌باشد. همچنین او عقیده دارد که احتمالاً معبد آناهیتا کنگاور در دوران اردشیر دوم هخامنشی معروف به منمون (با حافظه و هوشیار) و پسر داریوش دوم احداث شده است.

باستان‌شناسان ایرانی بسیاری به بیان مطالبی ارزشمند و مفید، در مورد خطا بودن الگوبرداری معماری مجموعه‌ی عظیم کنگاور یا همان معبد آناهیتا، با ارائه‌ی مستندات و بیان سازه‌های تاریخی ایرانی پرداخته‌اند که جملگی نشان از عدم درستی نظریه مستشرقان و باستان‌شناسان غربی و اروپایی است.

می‌توان از جمله بنا‌های تاریخی ایرانی که نشان از هویت معماری اصیل ایرانی دارند به صفه‌ی بزرگ تخت جمشید، قلعه‌ی دختر فیروزآباد، کوه خواجه و… اشاره کرد.

به نظر می‌رسد روشی که در ساخت و ایجاد صفه‌ها استفاده شده است، همانند پایه و اساس کاخ‌های سلطنتی ایران باستان است که عمارت خسرو در قصر شیرین، ترکیب ساختاری صفه‌ی ناهید و شباهت آن به تخت فرهاد کنده در بیستون و صفه‌ی سرمج، از نمونه‌های عالی برای سبک ساخت و ساز صفه‌ها به شمار می‌رود.

متأسفانه در طول هزاران سالی که از ساخت معبد آناهیتا می‌گذرد، مردم کنگاور با ذوب گچ و آهکی که در ساخت این بنای باستانی مورد استفاده قرار گرفته بود، باعث تخریب و از بین رفتن بقایای ساختمانی آن شدند و ضرر زیادی به این معبد ارزشمند وارد کرده‌اند.

همچنین پس از زلزله‌ای که در سال ۱۳۳۶ اتفاق افتاد و ساخت و ساز‌هایی که توسط مردم صورت گرفته بود، این مجموعه‌ی عظیم به یک خرابه تبدیل شد. قطعاً می‌توان از معبد آناهیتا به عنوان یکی از بنا‌های ارزشمند تاریخی و آثار برجسته‌ی باستانی ایران نام برد.

اما متأسفانه این اثر شگفت‌انگیز هنوز نتوانسته است نام خود را در فهرست جهانی یونسکو ثبت کند. ‌امید است با تلاش بیشتر مسئولین میراث فرهنگی کشور، زودتر به این موفقیت مهم دست یابیم.

جمع‌بندی

معابد در گذشته به مکانی گفته می‌شده که قبل از ظهور و ورود اسلام به ایران مردم این کشور در این مکان به عبادت خدای خود و یا اهورا مزدا می‌پرداختند. این معابد در گذشته از ارزش بسیار زیادی برخوردار بوده است. یکی از این معابد مهم و معروف کشور ایران معبد آناهیتا در شهر کنگاور استان کرمانشاه می‌باشد.

استان کرمانشاه مملو از مکان‌های دیدنی دیگر می‌باشد که شما با سفر به این استان پر هیاهوی می‌توانید خاطره‌ای جدید و نو بسازید.

در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی معبد آناهیتا پرداختیم‌امیدواریم از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید.