توسط : آشنایی با مسجد جامع گوهرشاد: پس از ورود دین اسلام به کشور ایران و به روی کارآمدن حکومت‌های اسلامی، در سرتاسر کشور ایران مساجد زیبا و باشکوهی ساخته شد و امروز کمتر جایی در کشور ایران وجود دارد که دارای حداقل یک مسجد تاریخی و باشکوه نباشد. مسجد گوهرشاد که در مجاورت بارگاه ملکوتی حضرت عل ابن موسی الرضا در مشهد قرار گرفته است، یکی از باشکوه‌ترین، تاریخی‌ترین و پرآوازه‌ترین مساجد کشور ایران به شمار می‌رود که هر روزه زائران زیادی که به زیارت حضرت رضا (ع) مشرف می‌شوند، از این مسجد دیدن می‌کنند و در این مسجد به عبادت نیز مشغول می‌شوند.
مسجد جامع گوهرشاد در شهر مشهد خود نشان دهنده عظمت و شکوه معماری تلفیق شده ایرانی-اسلامی می‌باشد و تاریخ ساخت این مسجد به دوره حکومت تیموریان در ایران باز می‌گردد. صد البته از تاریخ ساخت این مسجد داستان‌های بسیاری نیز وجود دارد که باعث معروفیت بیشتر این مسجد زیبا شده است که به شرح آن نیز خواهیم پرداخت. در ادامه این مقاله در وب سایت گردیشه به معرفی کامل مسجد جامع گوهرشاد خواهیم پرداخت.
مسجد گوهرشاد
مسجد نامبرده از مساجد معروف در شرق کشور ایران و در شهر مشهد محسوب می‌شود و برای افراد علاقه‌مند به تاریخ و هنر اسلامی-ایرانی بازدید از این مسجد می‌تواند بسیار لذت بخش باشد. همانطور که اشاره شد، این مسجد در مجموعه آستان قدس رضوی در مجاورت بارگاه امام رضا، در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته است و جز صحن‌های اصلی حرم امام رضا محسوب می‌شود.
مسجد جامع گوهرشاد حدود ۹. ۵۰۰ متر مربع وسعت دارد و این مسجد از وسیع‌ترین مساجد کل کشور ایران محسوب می‌شود. علاوه بر وسعت، این مسجد در برابر دیگر صحن‌های حرم مطهر رضوی بسیار قدیمی‌تر می‌باشد.
تاریخچه مسجد گوهرشاد
این مسجد زیبا و دیدنی در شهر مشهد، در سال ۷۹۴ هجری شمسی به دستور بانو گوهرشاد دختر غیاث الدین و همسر پادشاه وقت تیموریان یعنی شاهرخ تیموری ساخته شد. بانو گوهرشاد از نامدار‌ترین بانوان کشور در آن زمان به شمار می‌رفت و به دلیل رفتار‌ها و منش‌های بسیار خوب و خردانه خود در بسیاری از امور کشور به‌امیر وقت خود مشورت می‌داد. ارادت خاص و پاک این بانو خوش آوازه به اهل بیت مطهر مهم‌ترین دلیل ساخت این مسجد به دستور گوهرشاد بوده است و نام این بانو در دو قسمت از مسجد نمایان است.
گرچه ساخت این مسجد در دوران تیموریان آغاز و در همان دوران به پایان یافت اما در طول تاریخ این مسجد بار‌ها مورد مرمت و بازسازی دوباره قرار گرفت. در دوران حکومت صفویان بر ایران، طی حمله ازبکان به ایران، مسجد گوهرشاد تا حد زیادی آسیب دید اما در زمان شاه عباس تمامی آسیب دیدگی‌های این مسجد مرمت شدند.
متأسفانه در سال ۱۰۸۳ بار دیگر مسجد گوهرشاد به دلیل رخداد زلزله خراسان دچار آسیب‌های جدی شد و در سال‌های بعدی نیز تهاجم افغان‌ها به کشور ایران خرابی‌های دیگری به بار آورد تا سپس در دوران افشاریه و بخشی از آن در دوران قاجار برطرف شد.
لازم به ذکر است بعد از به روی کارآمدن جمهوری اسلامی، مرمت‌ها و بازسازی‌های مختلف در مسجد گوهرشاد انجام شد. امروزه در وسط صحن شبستان تابستان این مسجد آب نما و آب خوری‌های مختلف و زیبایی کار شده است که بر زیبایی بیشتر این مسجد افزوده است.
بخش‌های مسجد گوهرشاد
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، مسجد گوهرشاد یکی از بزرگترین مساجد در کل کشور و از بزرگترین صحن‌های حرم مطهر رضوی محسوب می‌شود و دارای بخش‌های مختلفی می‌باشد. در این بخش از مقاله قصد داریم بخش‌های مختلف این مسجد باشکوه و با ابهت را به شما عزیزان معرفی کنیم.
گنبد و مناره مسجد گوهرشاد
به محض ورود به حرم مطهر رضوی، در کنار گنبد طلایی رنگ بارگاه امام رضا (ع)، گنبد و مناره فیروزه‌ای رنگ مسجد گوهرشاد به زیبایی توجه زائران را به خود جلب می‌کند. گنبد فیروزه‌ای رنگ این مسجد زیبا حدود ۴۱ متر از سطح زمین ارتفاع دارد و کتیبه‌هایی که به خط کوفی در گنبد این مسجد نوشته شده است، زیبایی آن را دوچندان می‌کند.
علاوه بر گنبد زیبا مسجد، دو مناره‌ای که در حول این گنبد قرار گرفته است نیز زیبایی بیشتری را به ارمغان آورده است و هر کدام از آن‌ها از سطح زمین ۴۳ متر ارتفاع دارند.
ایوان مقصوره
ایوان‌ها در مسجد گوهرشاد و بسیاری دیگر از مساجد ساخته در ایران، مهم‌ترین بخش مسجد محسوب می‌شوند و ایوان مقصوره یکی از مهم‌ترین بخش‌های مسجد گوهرشاد به شمار می‌آید. ایوان مقصوره دارای کاشی کاری‌های بسیار زیبا و دیدنی می‌باشد و تاریخ ساخت و بنای این مسجد بر کاشی‌های معرق این ایوان دیده می‌شود. محراب اصلی این مسجد در این بخش قرار گرفته است و جنس آن از سنگ مرمر می‌باشد. گنبد زیبا و فیروزه‌ای رنگ مسجد گوهرشاد دقیقاً بر بالای همین ایوان قرار گرفته است.
ایوان مقصوره در بین ۴ ایوان ساخته شده در مسجد، بزرگترین ایوان محسوب می‌شود و از آوازه‌ی بیشتری نیز برخوردار است. لازم به ذکر است که منبر صاحب الزمان که منبری معروف در حرم مطهر می‌باشد نیز در قسمتی از این ایوان قرار گرفته است. عموم مصالح ساخته شده در ایوان مقصوره تمام از سنگ مرمر می‌باشند که باعث شده است این ایوان به مروارید گوهرشاد نیز محسوب شود.
ایوان شرقی
یکی دیگر از ایوان‌های مسجد جامع گوهرشاد، ایوان شرقی یا ایوان حاج حسن می‌باشد. این ایوان که از طرفی به رواق امام خمینی متصل است، همانطور که از نامش پیداست، در قسمت شرقی مسجد قرار گرفته است و یکی از زیبایی‌های خاص این ایوان، خطوط کوفی هک شده بر کاشی کاری‌ها زیبا این مسجد می‌باشد.
ایوان غربی
ایوان غربی مسجد گوهرشاد، دقیقاً روبروی ایوان شرقی مسجد قرار گرفته است و در گذشته نام این ایوان به ایوان آب معروف بوده است. نامیدن ایوان آب به این دلیل بوده است که این ایوان بر روی کانال عبور آب به مسجد ساخته شده است. در بخش‌های مختلف این ایوان، سوره‌ها و آیات زیبایی از قران کریم نوشته شده است که بر زیبایی این بخش از مسجد افزوده است.
ایوان ساده
این ایوان آخرین ایوان مسجد گوهرشاد است که به صورت قرینه با ایوان منصوره ساخته شده است و دقیقاً رو به قبله قرار دارد. در این ایوان کاشی کاری‌ها و هنرنمایی‌های مختلف و زیبایی وجود دارد که بر زیبایی‌های این ایوان افزوده است. کتیبه‌ها و آیات بسیار زیبایی از قران مجید بر اقسا و نقاط مختلف این ایوان وجود دارد و خوش‌نویسی‌های بسیار زیبا این ایوان متعلق به محمد رضا امام اصفهانی می‌باشد.
شبستان‌های مسجد گوهرشاد
علاوه بر ایوان‌ها، شبستان‌ها بخش مهم دیگر مساجد کشور ایران و مسجد گوهرشاد محسوب می‌شوند. منظور از شبستان‌ها قسمت‌هایی از مساجد هستند که سقف آن‌ها پوشیده شده است و به طور مستقیم با دیگر صحن‌های اصلی مسجد در ارتباط هستند. شبستان‌های مسجد گوهرشاد از زیباترین شبستان‌های مساجد کل کشور محسوب می‌شود و در این زمینه از برترین نمونه‌ها محسوب می‌شود.
لازم به ذکر است عموم کاربرد شبستان‌ها برای برگزاری نماز جماعت بوده است و همچنین این روال ادامه دارد. در مسجد گوهرشاد حدود ۷ شبستان وجود دارد که تمامی آن‌ها در طول مدت مانند دیگر بخش‌های مسجد گوهرشاد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. شبستان‌های مسجد گوهرشاد به شکل قرینه در ۴ طرف اصلی این مسجد قرار گرفته‌اند. در ادامه این مقاله این ۷ شبستان زیبا و دیدنی مسجد گوهرشاد مشهد را به صورت کاملاً مختصر به شما عزیزان معرفی خواهیم نمود.
شبستان گرم
شبستان گرم که در مجاورت ایوان شرقی قرار گرفته است و عموماً برای مناسک و عبادات آقایان مورد کاربرد قرار گرفته است. این شبستان به دلیل دارا بودن نقش‌ها و هنر‌های اسلامی و اسلیمی بسیار چشم نوازی می‌کند و کاشی کاری‌های این شبستان از دیگر زیبایی‌های آن به حساب می‌آید.
شبستان تبریزی
شبستان تبریزی نام بزرگترین شبستان مسجد گوهرشاد محسوب می‌شود و در قسمت جنوبی مسجد قرار دارد. ناگفته نماند این شبستان در سال ۱۳۹۰ مورد بازسازی و مرمتی عمیق قرار گرفت و سال ۱۳۹۵ دوباره برای حضور زائران بازگشایی شد.
شبستان علوی
شبستان علوی نام شبستان دیگری است که در مسجد در مجاورت رواق دارالسیاه قرار گرفته است.
شبستان سبزواری
شبستان سبزواری در شرق مسجد در کنار ایوان شرقی مسجد ساخته شده است و از شبستان‌های کوچک این مجموعه به حساب می‌آید.
شبستان نهاوندی
نهاوندی نام یکی دیگر از شبستان‌های معروف و البته عظیم مسجد محسوب می‌شود و در مجاورت ایوان مقصوره واقع شده است. مهم‌ترین دلیل نام‌گذاری این شبستان به نهاوندی، امامت حاج علی اکبر نهاوندی در نماز جماعت این شبستان بوده است. وجود کاشی کاری‌های بسیار زیبا و دیدنی از اصلی‌ترین زیبایی‌های شبستان محسوب می‌شود که می‌تواند چشم همگان را به خود خیره و مبهوت کند.
شبستان نجف آبادی
در غرب این مسجد زیبا و پر آوازه و در کنار ایوان غربی مسجد، شبستانی با نام نجف آبادی وجود دارد.
معماری مسجد گوهرشاد
پس از آشنایی با بخش‌های مختلف این مسجد زیبا و دیدنی؛ لازم است کمی از معماری و معماران برجسته و خوش ذوق این مسجد اطلاعات داشته باشید. قوام الدین بن زین الدین شیرازی که از معروف‌ترین معماران و مهندسان در زمان حکومت تیموری بوده است، معمار اصلی این بنا باشکوه بوده است و برای معماری این مسجد از شیوه و روش مهندسی ایرانی-اسلامی استفاده کرده است. آجر و گچ بیشترین مصالحی است که توسط این معمار در ساخت مسجد به کار گرفته شده است. وجود هنر‌های زینتی و زیبا در این مسجد باعث شده است که معماری و مهندسی آن بهتر دیده شود و زائران زیادی از این مجموعه دیدن کنند.
معماری زیبا و ارزنده مسجد گوهرشاد باعث شده است علاوه بر زائران، علاقه‌مندان به تاریخ و معماری و هنر ایرانی و اسلامی هرساله از این بنا زیبا دیدن کنند. از دیگر ویژگی‌های معماری این مسجد، می‌توان به استحکام آن اشاره کرد! گرچه بیش از ۶۰۰ سال از ساخت این مسجد گذشته است اما بخش‌های اصلی این مسجد همچنان ماندگاری خود را حفظ کرده‌اند.
عموم بخش‌های مختلف مسجد که به آن اشاره کوچکی داشتیم، به هنر‌هایی چون خطاطی، کاشی کاری، آینه کاری و… مزین شده است.
واقعه تلخ مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد در دوران خود تابحال چندین بار شاهد اتفاقات مختلفی بوده است. یکی از اتفاقات ناگوار، واقعه کشتار مردم مخالف با رضا شاه در این مسجد بوده است. وی که به ترکیه سفر کرده بود و سعی بسیاری در عوض کردن عقاید دینی و شرقی مردم داشت، دستور به تغییر لباس مردم و اجبار استفاده از کلاه شاپو توسط مردم را صادر کرد.
این مورد باعث خشم و نارضایتی بسیاری از مردمان شد و سپس دستور کشف حجاب اجباری توسط دولت، بیشتر از هر چیزی نمک بر زخم مردم زد. این اتفاقات باعث شد که آیت الله قمی از علما بزرگ آن دوره برای مذاکره با رضاخان وارد تهران شود اما دستگیری وی باعث شد مردم مشهد خشمگین شده و در مسجد گوهرشاد اجتماعی بزرگ را بر علیه رضاخان ترتیب دهند.
پس از گذشت چندین روز از اعتراض مردم در این مسجد، نیرو‌های نظامی این مسجد را کاملاً محاصره نمودند و مردم حاضر در این مسجد را به تیرباران بستند.
ماجرای عشق در مسجد گوهرشاد
یکی دیگر از داستان‌های مسجد گوهرشاد، داستان عاشقی پسر کارگری بود که در هنگام ساخت این مسجد عاشق گوهرشاد شده بود. گوهرشاد که زنی زیبا و رعنا بود، تنها ثانیه‌ای نگاه کردن به او، عشق آن را در دل جوانی که در ساخت این مسجد به کار مشغول بود را انداخت. طولی نکشید که پسر جوان عشق خود را نسبت به گوهرشاد با او در میان گذاشت و گوهرشاد تنها از او خواست ۴۰ روز کامل شبانه روز را به اعتکاف بگذارند و سپس عشق خود را ابراز نمایند.
پسر جوان که ۴۰ روز در اعتکاف و تنهایی با معبود خود قرار داشت، پس از روز آخر از عشق زمینی کاملاً ر‌ها شد و به عشق آسمانی رسید و دیگر عشق خود را نسبت به گوهرشاد از دست داده بود.
جمع‌بندی
در این مقاله در گردیشه، به معرفی کامل و جامعی از مسجد گوهرشاد پرداختیم. این مسجد یکی از مساجد مهم و البته با شکوه کشور ایران محسوب می‌شود و به دلیل موقعیتی که در آن ساخته شده است، هرساله زائران بسیار زیاد و بی‌شماری از آن بازدید می‌کنند. همچنین این مسجد محل برگزاری مناسک مذهبی بسیار زیادی است. برای بازدید از مسجد جامع گوهرشاد و دیدنی‌های خاص آن، بازدید از آن را حتما در برنامه سفر به مشهد قرار دهید.
