توسط : مکان های تاریخی مشهد: شهر بزرگ مشهد، همیشه در هر سال از مهم‌ترین شهرهای گردشگری و توریستی ایران محسوب می‌شود و در فصل های مختلف پذیرا گردشگران و زائران زیادی از سرتاسر ایران و کشورهای مسلمان می‌باشد؛ مشهد در ذهن عموم افراد به عنوان یک شهر زیارتی به دلیل وجود بارگاه مقدس و تعالی امام هشتم شیعیان حضرت علی ابن موسی الرضا، نمایان است اما این شهر دارای مراکز بزرگ گردشگری، تاریخی، تفریحی و … می‌باشد. هر چند که مشهد اولین شهر زیارتی کشور ایران محسوب می‌شود و از برکت وجود امام‌زاده‌های مختلف بهره‌مند است اما مکان‌های تاریخی مشهدارزش دیدن و بازدید را دارا می‌باشند.
در این مقاله در گردیشه قصد داریم به معرفی مراکز تاریخی شهر مقدس مشهد بپردازیم.
معرفی مکان های تاریخی مشهد
مشهد، شهری در شمال شرقی ایران پس از شهر تهران، بزرگترین و پر جمعیت‌ترین شهر کشور ایران محسوب می‌شود و به دلیل تاریخچه‌ی بزرگی که این شهر دارا می‌باشد، از مکان های تاریخی زیادی برخوردار است که در ادامه این مقاله به معرفی مختصر تک به تک آنها خواهیم پرداخت.
آرامگاه حکیم فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی، بزرگترین و نام‌آور‌ترین شاعر ایران باستان است که بزرگترین اثر آن یعنی شاهنامه علاوه بر اینکه در نظر بسیاری از تاریخ نگاران شناسنامه ایران باستان محسوب می‌شود؛ در نزد مردم سرتاسر جهان شناخته شده است. نام این شاعر، به قدری بزرگ است که در بزرگترین دانشگاه‌های دنیا درباره آن بحث و گفتگو فراوانی می‌شود.
آرامگاه این شاعر حماسه سرا ایرانی در منطقه طوس در ۲۰ کیلومتری شهر مشهد است. از زمان ساخت آرامگاه حکیم فردوسی تا امروزه اتفاقات زیادی برای این مقبره افتاده است.
مقبره کنونی این شاعر بلند آوازه توسط معمار بزرگ ایرانی حسین لرزاده بنا شده است و بنای این مقبره بسیار باشکوه و چشم نواز ساخته شده است. هنگام ورود به آرامگاه فردوسی می‌توان در گوشه و کنار مقبره، شعر‌های سروده شده‌ای که در شاهنامه وجود دارند را مشاهده کرد.
قبل از ورود به مقبره، تندیس‌های باشکوه و بزرگی از شخصیت‌های شاهنامه مانند رستم، سهراب و چندین شخصیت دیگر، قابل مشاهده است که زیبایی بیشتری را برای این مکان تاریخی مشهد برآورده کرده است.
بنای آرامگاه از جلال چشم نوازی برخوردار است و از بتن و سنگ ساخته شده است. همچنین این بنا از نظر بسیاری افراد شباهت بسیاری به آرامگاه کوروش کبیر دارا می‌باشد.
در زیر بنا آرامگاه؛ موزه‌ای وجود دارد که نسخه‌های مختلف شاهنامه، لباس‌های فردوسی بزرگ و آثار باستانی تاریخی مختلفی وجود دارد و بازدید کنندگان می‌توانند از آنها دیدن کنند.
مقبره بزرگ فردوسی در میان باغ بسیار سرسبزی واقع شده است که این سرسبزی باعث ایجاد حس و حال بهتر برتی این مجموعه شده است.
لازم به ذکر است که مقبره و تندیس استاد بزرگ و شاعر ایرانی اخوان ثالث در کنار آرامگاه فردوسی وجود دارد. همچنین در سال ۱۳۹۹، طبق وصیت استاد محمد رضا شجریان مقبره ایشان در گوشه‌ای از آرامگاه قرار گرفته است.
این مکان باشکوه و تاریخی در مشهد، منطقه طوس، انتهای بلوار بهارستان قرار دارد.
باغ موزه نادری
از دیگر مکان های تاریخی مشهد می توان به باغ موزه نادری اشاره کرد. این بنا در شهر مشهد به دلیل زنده نگهداشتن یادبود پادشاه بزرگ افشاریان، یعنی نادرشاه افشار ساخته شده است.
تاریخ نگاران از نادرشاه افشار به عنوان آخرین جهانگشای شرق یاد می‌کنند و آرامگاه آن در شهر مشهد یکی از پربازدید‌ترین مناطق تاریخی محسوب می‌شود.
ساخت مقبره برای نادرشاه افشار ابتدا توسط قوام السلطنه در سال ۱۲۹۶ خورشیدی انجام شد. پس از ساخت مقبره‌ای کوچک به یادبود نادرشاه افشار توسط قوام السلطنه، به دستور این پادشاه استخوان‌های نادر که در شهر تهران بود به آنجا منتقل شد.
پس از گذشت سال‌ها در سال ۱۳۳۵ شمسی، بنای خشتی و گلی آرامگاه ساخته شده به فرمان قوام السلطنه توسط انجمن ملی آثار ایرانی کاملا بازسازی شد و آرامگاه جدید و باشکوهی ساخته شد. ساخت این آرامگاه و باغ-موزه نادری حدود شش سال طول کشید و مهندس هوشنگ سیحون، عهده دار طراحی این بنای بزرگ و تاریخی بود.
قبل از ورود به آرامگاه نادر شاه افشار، مجسمه‌ای پر ابهت و باشکوه نظر بازدید کنندگان را به خود جلب می‌کند که نمایانگر جهانگشایی و فتوحات نادرشاه افشار است. این مجسمه سرشار از حس غرور است که توسط ابوالحسن صدیقی، هنرمند بزرگ ایرانی طراحی و ساخته شده است.
در قسمت آرامگاه این مکان تاریخی در شهر مشهد، سالن‌های مختلفی وجود دارد که در آنها ابزار آلات جنگی نادرشاه افشار به نمایش گذاشته شده است. همچنین برخی از فتوحات، آثار باستانی و غرامت‌های جنگی این پادشاه بزرگ در این موزه وجود دارد.
همچنین تالار زیبایی در این موزه جای گرفته است که در آن انواع سکه‌های قدیمی و باستانی وجود دارند.
علاوه بر موزه و آرامگاه و بناهای یادبود، این مکان تاریخی مانند آرامگاه فردوسی در باغی کوچک وجود دارد و می‌توان پس از تماشا آثاری که در موزه وجود دارد، به قدم زدن در باغ مشغول شد.
مقبره کلنل محمدتقی خان، از نظامیان دوره قاجاریه که در بخش‌های زیادی از قوم بختیاری حکومت می‌کرد در گوشه این باغ-موزه وجود دارد و می‌توان از آن بازدید کرد.
موقعیت مکانی این باغ دقیقا جنب چهارراه شهدا؛ روبروی حرم مطهر رضوی می‌باشد.
بند تاریخی گلستان
از دیگر مکان های تاریخی مشهد، که علاوه بر اینکه در لیست امکان تاریخی است، در لیست اماکن تفریحی و گردشگری وجود دارد، بند گلستان مشهد است؛ این بند در زمان حکومت پادشاهان تیموری بنا شد و در بسیاری از نقل‌قول‌ها از شاهرخ تیموری به عنوان سازنده این بنا یاد می‌شود.
این بنا امروزه در مشهد از معروف ترین جاذبه‌های توریستی و تاریخی محسوب می‌شود و به دلیل آب فراوانی که در این بند وجود دارد، مناطق خرم و بسیار سرسبزی در حوالی آن به وجود آمده است.
دلیل اسم گذاری این بند به بند گلستان، وجود روستایی در نزدیکی آن به نام گلستان است. صد البته که نام رودی که در زیر بند قرار گرفته است نیز گلستان نام گرفته است. رود گلستان به دلیل اینکه از ترکیب سه رود جاغرق، مایان و دهبار به وجود آمده؛ همیشه از آب زیادی برخوردار است.
امروزه به دلیل وجود گردشگران فراوان در بازدید از بند گلستان در طول مسیر رسیدن به این بند، رستوران‌ها و اماکن تفریحی زیادی نیز به وجود آمده است. همچنین امام زاده یاسر و ناصر که از امام زاده‌های معروف استان خراسان رضوی است، در نزدیکی این بند قرار دارد.
بند گلستان در مشهد پس از پارک جنگلی وکیل آباد بر روی سد گلستان واقع شده است. فاصله این بند تا شهر مشهد حدود ۸ کیلومتر است.
بقعه هارونیه
یکی از عجیب‌ترین مکان های تاریخی مشهد بقعه هارونی یا هارونیه است که اطلاعات بسیار دقیقی از تاریخچه آن و کاربری آن وجود ندارد.
بسیاری از تاریخ نگاران زمان ساخت بنا را قرن هفتم یا قرن هشتم هجری شمسی حدس می‌زنند اما هیچ مدرک قابل اثباتی برای آن وجود ندارد. همچنین پس از گذشت سال‌ها از ساخت این بنا، کاربری این بنا به طور دقیق ثبت نشده است اما حدس و گمان‌هایی برای آن وجود دارد.
یکی از قوی‌ترین گمان‌هایی که راجب کاربری این مکان وجود دارد این است که این مکان زندان مجرمان در زمان هارون الرشید بوده است. به دلیل وجود این گمان بسیاری از مردم و اهالی شهر مشهد از زندان هارونیه به جای بقعه هارونیه استفاده می‌کنند.
در بسیاری از موارد ذکر شده است که این مکان قبل از ورود اسلام به ایران، آتشکده و محلی برای عبادت افراد بوده است. از دیگر گمان‌های عجیبی که در مورد این بنا وجود دارد این است که در فکر بسیاری از علما این مکان، شکنجه‌گاه امام موسی کاظم و پیروان ایشان بوده است که صد البته گمان قوی نمی‌باشد.
رازآلودگی و نبود اطلاعات کافی در مورد این مکان تاریخی مشهد، خود امروزه به یکی از دلایلی تبدیل شده است که افراد از این بنا دیدن می‌کنند. وجود ویژگی‌هایی از معماری قرن هشتم هجری به برخی گمان‌ها که می‌گویند این مکان در قرن هشتم بنا شده است قوت می‌بخشد.
در کنار بخش های تاریخی که در این بنا وجود دارد، مقبره و تندیس کوچکی به یاد بود امام محمد غزالی نیز در این بنا جای گرفته است. همچنین این بنا دارای فضای سبز بسیار کوچکی می‌باشد که می توان برای استراحت‌های کوتاه مدت از آن استفاده کرد.
هارونیه از نظر موقعیت جغرافیایی در منطقه طوس و در نزدیکی آرامگاه فردوسی قرار دارد.
مسجد جامع گوهرشاد
در ادامه معرفی مکان های تاریخی مشهد، به معرفی مسجد بلند آوازه و معروف گوهرشاد خواهیم پرداخت. این مسجد از معروف‌ترین مساجد در ایران است و در مجاورت حرم مطهر امام رضا قرار گرفته است.
مسجد گوهرشاد در سال ۸۱۸ قمری، به دستور گوهرشاد که از بانوان قدرتمند کشور ایران در دوران تیموری بود، ساخته شد. گوهرشاد به دلیل اینکه بانوی اول شاهرخ تیموری بود از قدرت زیادی برخوردار بود و علاقه قلبی ایشان به ائمه اطهار و امام هشتم شیعیان، باعث ساخت چنین بنای زیبایی شد.
زمان ساخت این مسجد در سال ۸۱۸ قمری، مصادف بود با ساخت مساجد مربعی شکل در دیگر نقاط کشور ایران و جهان اسلام! از همین رو این مسجد نیز دارای شکلی مربع مانند می‌باشد و با کمک ۸ در بزرگ و کوچک به حرم مطهر امام رضا متصل می‌شود.
مسجد گوهرشاد دارای مساحتی ۲.۸۵۰ متری است که امروزه نیز از بزرگترین بخش‌ها و صحن‌های حرم مطهر رضوی محسوب می‌شود.
قوام الدین شیرازی، معمار اصلی این بنا بوده است. در ساخت این بنا، استفاده از رنگ‌های آبی و زرد همراه با طرح‌های اسلامی، جلوه و زیبایی خاصی را به این مسجد بخشیده است.
این بنای تاریخی کاملا به صورت قرینه ساخته شده است و در دیواره‌های آن نقش و نوشته‌هایی از احادیث ائمه اطهار دیده می‌شود.
کلیسای مسروپ
از دیگر مکان های تاریخی مشهد و صد البته جالب شهر مشهد، می توان به کلیسای مسروپ اشاره کرد؛ نادرشاه افشار در زمان پادشاهی خود تعدادی از ارمنی‌های مقیم در ایران را به مشهد فرستاد و سپس برای آنان کلیسایی کوچک ساخت. رفته رفته تعداد ارامنه در مشهد افزایش ساخت و در سال ۱۹۴۱ در زمان دولت پهلوی کلیسای مسروپ ساخته و تاسیس شد.
نام مسروپ نیز از مسروپ ماشتوش گرفته شده است. مسروپ ابداع کننده الفبای خط ارمنی بوده است و عموما افراد ارمنی از وی با عنوان مسروپ مقدس نیز یاد می‌کنند.
در سال‌های ۱۳۷۰ هجری، دیگر تعداد ارامنه در مشهد روز به روز کاهش یافت و دیگر در این سال تقریبا ارامنه از شهر مشهد مهاجرت کرده بودند. هنگام با این اتفاق، کلیسای مسروپ از رونق افتاد و تا سال‌های بعد به صورت مخروبه‌ای، بدون فعالیت تا سال ۱۳۸۴ قرار داشت.
در سال ۱۳۸۴ این کلیسا طی چندین بار مورد بازسازی قرار گرفت و سپس برای بازدید عموم مردم فعالیت خود را آغاز کرد.
آدرس این کلیسا در خیابان امام خمینی فعلی و در مجاورت میدان ده دی می‌باشد.
موزه آب مشهد
گرچه موزه‌های امروزی از لحاظ قدمت ساخت، تاریخچه بلندی نداشته باشند اما در موزه‌ها اشیا و وسایلی وجود دارد که می‌توان با دیدن آنها سفر طولانی به تاریخ داشت؛ موزه آب مشهد نیز از مکان های تاریخی مشهد محسوب می‌شود که در این موزه انواع و اقسام سازه‌های آبی که در طول تاریخ به خصوص در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند، آشنا شد.
سد‌ها، قنات‌ها، آب انبار‌ها، ادوات آبی، ادوت اندازه گیری آب و… مهم‌ترین سازه های آبی هستند که در این موزه وجود دارند. این موزه در بلوار سازمان آب مشهد در کنار اداره سازمان آب و فاضلاب شهر مشهد قرار گرفته است و دسترسی به این مکان تاریخی بسیار ساده و راحت می‌باشد.
جمع بندی
در این مقاله در گردیشه، به معرفی برخی از مکان های تاریخی مشهد پرداختیم و به ذکر اطلاعات مفید و مختصری در مورد این بناها اکتفا کردیم. در مقالات بیشتر در وبلاگ گردیشه به معرفی جامع و کاملی از تک به تک این بناها خواهیم داشت؛ در ضمن هر سوالی درباره مکان های تاریخی مشهد دارید می توانید از طریق نظرات با ما در میان بگذارید.
امیدواریم که از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید و با مکان های تاریخی مشهد به خوبی آشنا شده باشید.
