توسط : در استان قم روستایی به نام جمکران وجود دارد که در بخش مرکزی شهرستان واقع شده است. بر اساس سرشماری‌های صورت گرفته در سال ۱۳۸۵ جمعیت این روستا حدود ۸۳۰۰ نفر می‌باشد. قدمت روستای جمکران به پیش از دوره اسلامی مربوط می‌شود. اما همه ما به یک دلیل مشترک نام جمکران را می‌شناسیم و آن هم مسجد زیبا و باشکوهی است که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.
هرساله بیش از ۱۵ میلیون نفر از عاشقان حضرت ولیعصر (ع) در مسجد جمکران گرد هم می‌آیند و به عبادت و درد دل با حضرت بقیه الله می‌پردازند؛ افرادی رفع مشکلات شخصی خود را مسئلت می‌کنند و برخی هم بی‌تاب از طولانی شدن زمان غیبت تنها دعای فرج را سر می‌دهند. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی کامل مسجد جمکران خواهیم پرداخت.
مسجد جمکران
مسجد جمکران در فاصله کوتاهی از روستای جمکران واقع شده و تا شهر قم حدود ۶ کیلومتر فاصله دارد. دلیل اصلی نامگذاری مسجد، وجود روستای جمکران در نزدیکی آن است. ملاقات با امام زمان یکی از بحث‌های مطرحی است که همواره بین شیعیان وجود دارد؛ برخی ادعا می‌کنند حضرت را در خواب دیده‌اند و برخی دریافت نامه از‌ایشان را مطرح می‌کنند که برخی آن را قبول دارند و برخی در آن تردید دارند.
گفته می‌شود شخصی به نام شیخ حسن بن مثله جمکرانی در بیداری با امام زمان (عج) دیدار داشته و اباصالح به او دستور ساخت مسجد را داده است؛ جزئیات این روایت مشهور از زبان شیخ حسن بن مثله جمکرانی چنین است:
\”من شب سه شنبه، ۱۷ ماه مبارک رمضان سال ۳۷۳ ق در خانه خود خوابیده بودم که ناگاه جماعتی از مردم به در خانه من آمدند و مرا از خواب بیدار کردند و گفتند: برخیز و مولای خود، مهدی را اجابت کن که تو را طلب نموده است.
آن‌ها مرا به محلی که اکنون مسجد مقدس جمکران است آوردند، چون نیک نگاه کردم تختی دیدم که فرشی نیکو بر آن تخت گسترده شده، جوانی سی ساله بر آن تخت تکیه بر بالش کرده و پیرمردی هم نزد او نشسته است، آن پیر خضر نبی بود که مرا امر به نشستن نمود، حضرت مهدی مرا به نام خودم خواند و فرمود: برو به حسن مسلم (که در این زمین کشاورزی می‌کند) بگو این زمین شریفی است و حق تعالی آن را از زمین‌های دیگر برگزیده است و دیگر نباید در آن کشاورزی کند.
عرض کردم: یا سیدی و مولای! لازم است که من دلیل و نشانه‌ای داشته باشم و گرنه مردم حرف مرا قبول نمی‌کنند. فرمود: تو برو و آن رسالت را انجام بده، ما نشانه‌هایی برای آن قرار می‌دهیم؛ همچنین نزد سید ابوالحسن (یکی از علمای قم) برو و به او بگو حسن مسلم را احضار کند و سود چند ساله را که از زمین به دست آورده است، وصول کند و با آن پول در این زمین مسجدی بنا نماید.
به مردم بگو به این مکان رغبت کنند و آن را عزیز دارند و چهار رکعت نماز در آن گزارند. آن گاه امام فرمودند: هر که این دو رکعت نماز را در این مکان (مسجد جمکران) بخواند مانند آن است که دو رکعت نماز در کعبه خوانده باشد.
چون به راه افتادم، چند قدمی هنوز نرفته بودم که دوباره مرا بازخواندند و فرمودند: بزی در گله جعفر کاشانی است، آن را خریداری کن و بدین مکان‌آور و آن را بکش و به بیماران انفاق کن، هر مریضی که از گوشت آن بخورد، حق تعالی او را شفا دهد.
حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: به خانه بازگشتم و تمام شب را در‌اندیشه بودم، تا این که نماز صبح را خوانده و به سراغ علی المنذر رفتم و ماجرای شب گذشته را برای او نقل کردم و با او به همان مکان شب گذشته رفتیم، و در آنجا زنجیر‌هایی را دیدیم که طبق فرموده امام حدود بنای مسجد را نشان می‌داد.
سپس به قم نزد سید ابوالحسن رضا رفتیم و چون به در خانه او رسیدیم، خادم او گفت: آیا تو از جمکران هستی؟ به او گفتم: بلی! خادم گفت: سید از سَحر در انتظار تو است. آنگاه به درون خانه رفتیم و سید مرا گرامی داشت و گفت:ای حسن بن مثله من در خواب بودم که شخصی به من گفت: حسن بن مثله از جمکران نزد تو می‌آید، هر چه او گوید تصدیق کن و به قول او اعتماد نما، که سخن او سخن ماست و قول او را رد نکن.
از هنگام بیدار شدن تا این ساعت منتظر تو بودم، آنگاه من ماجرای شب گذشته را برای وی تعریف کردم، سید بلافاصله فرمود تا اسب‌ها را زین نهادند و بیرون آوردند و سوار شدیم، چون به نزدیک روستای جمکران رسیدیم، گله جعفر کاشانی را دیدیم، آن بز از پس همه گوسفندان می‌آمد، چون به میان گله رفتم، همین که بز مرا دید به طرف من دوید، جعفر سوگند یاد کرد که این بز در گله من نبوده و تاکنون آن را ندیده بودم.
به هر حال آن بز را به محل مسجد آورده و آن را ذبح کردم و هر بیماری که از گوشت آن تناول کرد، شفا یافت. ابوالحسن رضا، حسن مسلم را احضار کرده و زمین را از او گرفت و مسجد جمکران را بنا کرد و آن را با چوب محصور نمود. سپس زنجیر‌ها و می‌خ‌ها را با خود به قم برد و در خانه خود گذاشت، هر بیمار و دردمندی که خود را به آن زنجیر‌ها می‌مالید، خدا او را شفای عاجل می‌فرمود، پس از فوت سید ابوالحسن، آن زنجیر‌ها ناپدید شد و دیگر کسی آن‌ها را ندید.
هم اکنون مسجد منسوب به امام زمان که بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد، پناهگاهی تسلابخش برای شیعیانِ منتظر ظهور به حساب می‌آید. این مسجد را با نام‌های دیگری چون مسجد صاحب الزمان و مسجد قدمگاه نیز می‌شناسند.
برگزاری دعای ندبه، دعای کمیل و دعای توسل به صورت هفتگی در مسجد جمکران جریان دارد و مورد استقبال دوستداران حضرت از اقصی نقاط ایران قرار گرفته است. همچنین جشن شکوهمند نیمه شعبان نیز هرساله با حضور خیره‌کننده مردم در این مکان برگزار می‌شود.
تاریخچه مسجد جمکران
با توجه به کتیبه موجود در مسجد جمکران که متعلق به سال ۱۱۶۷ هجری قمری است، به نظر می‌رسد مسجد قبل از دوره حکومت افشاریان ساخته و در دوره‌های مختلف تعمیر، بازسازی و تکمیل شد.
در کتیبه مذکور، «میرزا علی اکبر جمکرانی» بنای مسجد را در اوایل قرن ۱۲ هجری قمری مرمت و در دوره ناصری، «حاج علیقلی جمکرانی» صحنی به مسجد اضافه کرد. در این دوره، مسجد جمکران شامل ساختمانی ستون‌دار به ابعاد ۱۷×۵ متر با چهار فرش‌انداز بود و در جنوب آن صحنی به ابعاد ۱۷×۱۳ متر قرار داشت.
ساخت‌وساز در این مکان مقدس تا دوره حکومت مظفرالدین شاه قاجار ادامه داشت و هم‌زمان مسجد و صحن آن توسط علی اصغر خان اتابک مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفت و بخش‌های دیگری از جمله چندین حجره، ایوان اطراف صحن و دو آب‌انبار به آن اضافه شد.
در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی، ساختمان مسجد قدیمی و نیمه‌ویران بود و فقط بعضی افراد مطلع برای شب‌زنده‌داری به این محل می‌رفتند. رونق مسجد جمکران در دوران اخیر به کوشش محمد تقی بافقی مربوط می‌شود که هر شب چهارشنبه به‌همراه گروهی از طلاب پیاده به مسجد می‌رفت، نماز مغرب و عشاء را در آنجا اقامه می‌کرد و تا اذان صبح در آنجا به عبادت می‌پرداخت. همین موضوع باعث شد که توجه مردم به این مسجد جلب شود.
در سال ۱۳۳۲ مسجد جمکران توسط سید محمد آقازاده تعمیر و بعضی قسمت‌های آن تجدید بنا شد. همچنین تالاری در جنوب صحن با ۶ ستون آهنی در دست احداث قرار گرفت که ستون‌های آن ۱۷ متر طول و چهار متر عرض داشتند.
در بخش شرقی صحن نیز تالاری به عرض چهار و طول ۱۳ متر با تزییناتی از آجر‌های تراش و کاشی هفت‌رنگ احداث شد که نام بانی (سید محمد آقازاده)، تاریخ ۱۳۷۲ و نام معمار به خط ثلث در آن ذکر شده بود. نمای ورود به صحن در این دوره شامل ایوانی آجری با پوشش گچی در سقف و اسپر مزین به کاشی هفت‌رنگ در دو طرف می‌شد.
در نمای درگاه نیز کتیبه‌هایی با مضامین اهمیت ادای به موقع نماز و تاریخ‌های ۱۳۱۸ و ۱۳۷۱ وجود داشت. در قسمت جنوب‌شرقی مسجد گلدسته آجری هشت ترکی به ارتفاع ۱۷ متر به چشم می‌خورد که در ۱۳۱۸ ساخته شده بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هسته تاریخی و قدیمی مسجد تخریب و با نظارت آیت‌الله مرعشی نجفی با سنگ‌فرش جداگانه‌ای مشخص شد. تولیت مسجد مقدس جمکران با خریداری زمین‌های اطراف به گسترش و توسعه مسجد پرداخت که با این اقدامات، بیش از پنج هکتار به وسعت محوطه و صحن اصلی اضافه شد. نخستین هیئت امنای مسجد در سال ۱۳۹۴ تحت نظارت سازمان اوقاف شکل گرفت و شورای مدیریت حوزه علمیه قم، اعضای هیئت امنا را معرفی کرد و اداره اوقاف نیز نظارت بر امور مسجد را بر عهده گرفت.
معماری مسجد جمکران
در حال حاضر مسجد مقدس جمکران دارای ۶ ورودی به صحن از ۶ جهت است که ورودی شمال شرقی در محور شبستان اصلی احداث شده و در دو طرف آن می‌توان دو مناره بزرگ بتونی را مشاهده کرد.
با توجه به اظهار نظر برخی از کارشناسان معماری در ارتباط با ساخت‌وساز‌های اخیر، معماری بخش‌های مختلف مسجد از اصالت معماری ایرانی برخوردار نیستند و کمترین ارتباطی با آن ندارند. در این راستا می‌توان به معماری گلدسته‌های مسجد اشاره کرد که الگوی ساخت آن گلدسته‌های مسجد‌النبی در مدینه منوره است و معماری آن هیچ ارتباطی با معماری اصیل بنا‌ها و مساجد تاریخی ایران ندارد.
بخش‌های مختلف مسجد جمکران
امروزه مسجد مقدس جمکران از بخش‌های مختلفی از جمله محوطه ورودی، محراب، گنبد، مناره، مسجد مقام، شبستان‌ها، چندین حسینیه، بازارچه، زائرسرا، ساختمان اداری، دفتر ثبت کرامات، واحد انتشارات و تحقیقات، واحد ارشاد، کتابخانه تخصصی و… تشکیل می‌شود.
مسجد مقام
مسجد مقام، ساختمان جدید مسجد است که ایوان ورودی بسیار باشکوهی دارد. این ایوان که با سه ورودی، یکی در مرکز و دو ورودی دیگر در طرفین به شبستان متصل می‌شود، مزین به کاشی‌کاری معرق است و روی سقف آن لچکی‌ها و مقرنس‌کاری‌های زیبایی به چشم می‌خورد.
در دو طرف ایوان، دو مناره با ارتفاع ۶۰ متر وجود دارد که به‌شکل چندوجهی در قسمت پایین، مدور در ساقه و گلدسته در بخش بالایی هستند و با کاشی‌کاری تزیین شده‌اند. مسجدی معروف به مسجد مرمر که فضای داخلی آن با مرمر سبز پوشانده شده، به مسجد مقام متصل است.
شبستان اصلی
شبستان اصلی مسجد مقدس جمکران وسعتی حدود ۱۰۰۰ متر مربع دارد که به‌صورت هشت‌ضلعی است و از سه ورودی در بخش شمالی و دو ورودی در بخش جنوبی تشکیل می‌شود. هشت ستون این شبستان مزین به کاشی‌های معرق و مقرنس‌کاری هستند. گنبد مسجد با سازه‌ای فلزی روی شبستان قرار گرفته است.
هنرمندان ایران‌زمین، بخش درونی گنبد را با تلفیق کاشی‌های معرق با آجر به زیبایی تزیین کرده‌اند. در ساقه گنبد ۲۳ پنجره مشبک فلزی با شیشه‌های رنگارنگ گذاشته شده است که نور شبستان را تأمین می‌کنند. طوق زیر پنجره‌ها کتیبه‌ای به خط ثلث با آیاتی از سوره انسان دارد. سطح خارجی گنبد نیز با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده و با کتیبه‌های لا اله الا الله و ترنج‌های تزیینی با ذکر یا مهدی ادرکنی تزیین شده‌اند.
شبستان‌های غربی و شرقی
این شبستان‌ها هرکدام ۴۰۰۰ متر مربع زیربنا دارند. قسمت‌های داخلی این شبستان‌ها آینه‌کاری شده‌اند و دارای دو گنبد قرینه هستند.
محراب
مسجد در گذشته چهار محراب داشت و در وسط محراب مرکزی، چاه کوچکی وجود داشت که به‌وسیله سنگ مرمر میان‌تهی، دهانه آن را پوشانده بودند و تعدادی از زائران بنا به اعتقادات خود، مقداری از خاک داخل آن را به‌عنوان تبرک برمی‌داشتند. در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی به فرمان آیت‌الله فیض، چاه را پر کردند و سنگ را برداشتند.
جالب است بدانید که در همین محراب، قطعه سنگ دیگری از جنس مرمر به‌شکل یک قدم بزرگ کنده‌کاری شده بود که این امر به نشانه قدمگاه‌بودن مسجد صورت گرفته بود. محراب‌ها با پوشش مقرنس گچی و لچکی‌های کاشی‌کاری تزیین شده‌اند و کتیبه‌ای مزین به عبارت «فَمَنْ صَلّی‌ها فَکَانَّما صَلّی فی البیتِ العتیق» با خط ثلث دارند که به دعوت امام زمان (ع) از مردم جهت اقامه دو نماز در مسجد مقدس جمکران اشاره می‌کند.
ورودی
در سال ۱۳۳۲ هجری شمسی به همت سید محمد آقازاده، بازسازی محوطه ورودی انجام شد. در واقع محوطه ورودی در بخش جنوب صحن به‌صورت تالاری با ۶ ستون آهنی طراحی و احداث شد که کتیبه‌ای به تاریخ ۱۱۶۷ هجری قمری در آن قرار داشت و امروزه این کتیبه در انبار مسجد نگهداری می‌شود.
تزیینات
تزیینات مسجد در دوره قاجار صورت گرفت که از آن جمله می‌توان به ازاره کاشی‌کاری هفت‌رنگ، نقوش اسلیمی با آب طلا و رنگ لاجوردی و کتیبه‌ای از کاشی‌های خشتی و مزین به سوره مبارکه جمعه اشاره کرد.
شیعیان شب‌های چهارشنبه را به حجت ابن الحسن نسبت می‌دهند و در این روز راهی مسجد جمکران می‌شوند و اعمال خاصی نظیر دو رکعت نماز تحیت مسجد و نماز امام زمان را به جا می‌آورند. برای نماز تحیت در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و هفت مرتبه سوره توحید خوانده می‌شود و ذکر رکوع و سجده هم ۷ مرتبه باید تکرار گردد.
برای خواندن نماز امام زمان نیز هنگام قرائت سوره حمد آیه ایاک نعبد و ایاک نستعین در هر رکعت باید ۱۰۰ مرتبه تکرار شود و پس از خواندن ادامه سوره باید یک مرتبه سوره توحید خوانده شود؛ همچنین ذکر‌های رکوع و سجده هم باید ۷ مرتبه تکرار شود و در انتها یک مرتبه ذکر لا اله الا الله و تسبیحات حضرت زهرا گفته شود و در انتها نیز ۱۰۰ صلوات در سجده فرستاده شود.
جمع‌بندی
مسجد مقدس جمکران از جمله معروف‌ترین جاهای دیدنی قم به شمار می‌رود که هر سال میزبان زائران بسیاری از سراسر جهان است. این مسجد به‌خاطر نزدیکی به جمکران، به مسجد جمکران شهرت دارد و به دلیل انتساب به حجت بن الحسن (عج)، مسجد صاحب‌الزمان نیز نامیده می‌شود. این مسجد سابقه‌ای بیش از ۱۰۰۰ سال دارد و در چند دهه اخیر به یکی از زیارتگاه‌های مهم ایران تبدیل شده است.
بسیاری از افراد شب چهارشنبه در این محل حاضر می‌شوند و دو رکعت نماز صاحب‌الزمان به جا می‌آورند. مسجد جمکران یکی از جاهای دیدنی قم محسوب می‌شود. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی کامل مسجد جامع جمکران و ویژگی آن پرداخته‌ایم. امیدواریم از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید.
