توسط : دانشمندان و شاعران و به طور کلی مفاخر بسیاری در کشورمان چشم به جهان گشوده و زندگی خود را آغاز کرده‌اند. آن‌ها در این خاک پرورش یافته، پله‌های موفقیت را یکی یکی پشت سر گذاشته و سختی‌های زیادی را به جان خریده‌اند تا به فخر ایران زمین تبدیل شوند.
خاک این مرز و بوم این بزرگان را پس از مرگ نیز در آغوش کشیده و آنان را همچون گنجینه‌ای پر ارزش در خود حفظ کرده است. مقبره این بزرگواران در جای جای ایران دیده می‌شود و بیشترشان با بنا‌های شاخصی که بر فرازشان قرار دارد، کاملاً شناخته شده هستند.
مقبره یکی از همین بزرگان ایرانی در استان همدان قرار دارد و یکی از جاهای دیدنی همدان شمرده می‌شود. همدان، یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان می‌باشد که به عنوان یکی از نقاط توریستی ایران در نزد جهانیان شناخته شده است. این استان پیکر ابن سینا، یکی از مشهورترین فیلسوفان و دانشمندان ایران را در خود جای داده است. این دانشمند به سبب تبحرش در علم پزشکی شهرت دارد و نامی آشنا برای جهانیان محسوب می‌شود.
در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی مقبره ابو علی سینا خواهیم پرداخت.
مقبره ابوعلی سینا
مقبره ابو علی سینا یکی از جاذبه‌های گردشگری همدان به شمار می‌رود که با ستون‌های سربه‌فلک‌کشیده، به نماد این شهر تبدیل شده است. این آرامگاه در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۶۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. قدمت بنای این آرامگاه باشکوه به سال‌های اخیر بازمی‌گردد؛ اما از لحاظ رعایت اصول مهندسی و نکات فنی ساختمانی، بر بسیاری از آثار تاریخی کشور برتری دارد.
آرامگاه ابوعلی سینا دارای دو تالار (شمالی و جنوبی) است. در حال حاضر از تالار جنوبی به‌عنوان موزه برای نگهداری سکه، سفال، برنز و غیره استفاده می‌شود و تالار شمالی به کتابخانه اختصاص یافته است. قبر «ابوعلی سینا» در سمت راست مدخل آرامگاه و در سمت چپ او، قبر «ابوسعید دخدوک» قرار دارد. در حیاط شرقی آرامگاه، رو‌به‌روی در ورودی و در مقابل خیابان «بوعلی»، شاعر ملی ایران «ابوالقاسم عارف قزوینی» دفن شده است.
تاریخچه آرامگاه ابن سینا
ابن سینا پس از مرگ در خانه یکی از دوستان نزدیکش به نام ابوسعید دخدوک به خاک سپرده می‌شود. در زمان حیات ابو علی سینا، سپاهیان شمس الدوله دیلمی، حاکم وقت همدان، شورش می‌کنند و او در جریان این قائله ۴۰ روز در خانه ابوسعید می‌ماند. وی پس از مرگ همان جا به خاک سپرده می‌شود و چندی بعد ابوسعید نیز در کنار وی به خواب ابدی فرو می‌رود.
این محل در آن زمان در پشت دژِ جنوبی همدان بوده و تا اواخر قرن سیزدهم هجری نیز تنها چهارطاقی کوچکی به عنوان مقبره بر مزار آن دو دیده می‌شده است.
چهارطاقی به مرور زمان فرسوده شد و در معرض خطر تخریب قرار گرفت تا اینکه در زمان حکومت قاجار‌ها، یکی از شاهزاده‌های قاجار به نام «نگار خانم» که دختر «شاهزاده عباس میرزا»، ولیعهد فتحعلی شاه بود، تصمیم به بازسازی این بنا گرفت.
وی دستور داد تا ساختمانی تازه ساخته شود و به جای این چهارطاقی قدیمی، گنبدی از آجر بر فراز مقبره‌ها قرار گیرد. به دستور شاهزاده خانم، سنگ مزار‌ها تعویض و نرده چوبی کوتاهی در اطراف آن‌ها ساخته شد و پس از اتمام ساخت بنا، سنگ قبر‌های قدیمی در سرسرای آرامگاه قرار داده شدند.
در سال ۱۲۹۹ شخصی با نام محمدحسین فریدالدوله گلگون همدانی، دیواری کوتاه به دور محوطه قبر ابن سینا کشید و در کنار آرامگاه یک تالار بزرگ و تالاری کوچک‌تر به عنوان کتابخانه و یک مخزن کتاب ساخت و یک چاه و حوض نیز به مجموعه اضافه کرد.
در زمان حکومت محمدرضا پهلوی بود که اعضای انجمن آثار ملی ایران تصمیم به احداث بنایی جدید برای آرامگاه بوعلی سینا گرفتند. آن‌ها در نظر داشتند که این آرامگاه جدید بر اساس معماری قدیم و جدید احداث شود و ترکیبی از این دو را به نمایش بگذارد.
به دنبال این تصمیم، در خرداد ماه سال ۱۳۲۴، مسابقه‌ای میان مهندسان و فارغ‌التحصیلان رشته معماری برگزار شد که طراحی نقشه این بنا موضوع آن بود. داوری طرح‌ها برعهده دو نفر بود: مهندس محسن فروغی، از بنیان‌گذاران و استادان دانشکده معماری دانشگاه تهران و آندره گُدار (André Godard)، معمار و باستان‌شناس فرانسوی که مدیر کل فنی موزه باستان‌شناسی ایران بود و دستی در مطالعات معماری داشت.
طرح‌های زیادی ارایه شدند؛ اما طرح آقا‌ی مهندس «هوشنگ سیحون» توانست نظر داوران را به خود جلب کند و به عنوان برنده اعلام شود. طرح مزبور از «گنبد قابوس» اقتباس شده بود که یکی از بزرگترین شاهکار‌های معماری عصر ابن سینا و قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دارِ اسلام است. گنبد قابوس مقبره قابوس ابن وشمگیر -از‌امیران سلسله زیار و حاکم طبرستان و گرگان و شاعر و خوشنویس به نام- را در خود دارد.
دو سال بعد و در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی، انجمن آثار ملی تصمیم به اجرایی کردن این طرح گرفت و این مسأله را با مهندس سیحون در میان گذاشت. مهندس که در آن زمان برای تکمیل مطالعات خود به پاریس رفته بود، تحقیقات جدیدی را آغاز کرد و در خرداد سال ۱۳۲۸، طرح‌های اجرایی آرامگاه را به عنوان پایان‌نامه به دانشکده هنر‌های زیبای پاریس ارایه کرد.
در تیر ماه همان سال نسخه‌ای از طرح برای اجرا به انجمن ارسال شد و پس از مدتی قرارداد قطعی ساخت آن با شرکت ساختمان‌های کشور (شرکت نسبی مهندس ابتهاج و شرکا) منعقد شد تا کار احداث ساختمان آغاز شود.
اولین کار برای احداث بنای جدید تخریب مقبره قدیمی بود که در طی آن قبر ابن‌سینا و ابوسعید را گشودند. مسوولان در جریان این نبش قبر، صورت جلسه‌ای از جمجمه و بخش‌های باقی مانده از استخوان‌های ابوعلی سینا و ابوسعید در حضور افراد معتمد تهیه کردند. این بقایا را در جعبه‌های مخصوص قرار دادند و مهر و موم کردند تا پس از ساخت بنای جدید، آن‌ها را دوباره در همان مکان دفن کنند.
عملیات اجرایی به خوبی پیش رفت و بنای آرامگاه در سال ۱۳۳۰ آماده شد. در بهمن ماه همان سال سازندگان، آرامگاه را به نمایندگان انجمن آثار ملی، تحویل دادند و کار خود را به پایان رساندند. روز پنجشنبه، یازدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۱ هجری شمسی نیز جعبه‌های استخوان‌های ابوعلی سینا و ابوسعید دخدوک گشوده شدند و با دقت و رعایت موازین شرعی و آداب کفن و دفن، در جای خود قرار گرفتند.
این مراسم با حضور افراد معتمدی صورت گرفت که عبارتند از آقایان: جهانسوز فرماندار همدان، ابطحی رئیس فرهنگ، ایزدیار بازرس فنی، رئیس شهربانی، نماینده انجمن آثار ملی و برخی از روحانیان.
معماری آرامگاه
بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام را به نمایش می‌گذارد و در طراحی آن و عناصر اطرافش از هنر معماری سنتی ایرانی الگوبرداری شده است:
مهندس سیحون، این بنا را به گونه‌ای طرح‌ریزی کرد که هم یادآور یکی از مقبره‌های عصر ابن سینا باشد و هم تکامل فن معماری جدید را به نمایش بگذارد.
وی در قسمت زیرین، نمایی از بنا‌های مصر، ایران و یونان قدیم را نشان داده و در قسمت بالایی روش معماری گنبد قابوس را نشان داده است. این ترکیب حکایت از این دارد که ابن سینا یک فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامی است که افکارش بر پایه علوم و اطلاعات ملل قدیم بنا نهاده شده و رشد و تکامل یافته است.
سنگ‌های خشن و بزرگ در قسمت‌های زیرین بنا روحیه استحکام و قدرت را تداعی می‌کنند و ظرأفت و عظمت برج و پایه‌های آن تفاوتشان را با سنگ‌های خشن آشکار می‌سازد.
با وجود تفاوت‌هایی در سبک معماری بنای آرامگاه با گنبد قابوس باز هم می‌توان الگوی اولیه معمار را این بنای باشکوه دانست؛ در واقع این مقبره برداشتی ظاهری از گنبد قابوس محسوب می‌شود که به شیوه‌ای مدرن اجرا شده و ساختار این گنبد را در ذهن بیننده تداعی می‌کند.
یکی از تفاوت‌های ظاهری آرامگاه ابن سینا با گنبد قابوس تعداد ستون‌هایی است که در دو بنا دیده می‌شود؛ گنبد قابوس ده ستون و آرامگاه ابن سینا دوازده ستون دارد که البته آن هم دلیل خاص خود را دارد. دوازده ستون آرامگاه نشانگر ۱۲ دانشی هستند که ابن سینا بر آن‌ها مسلط بوده است.
تفاوت دوم در فاصله بین ستون‌ها مشهود است؛ حد فاصل ستون‌ها در بنای آرامگاه ابن سینا باز هستند؛ اما این فاصله در گنبد قابوس کاملاً پوشیده و بسته دیده می‌شود. از نظر ابعاد نیز این دو بنا با هم تفاوت دارند و آرامگاه ابو علی سینا تقریباً نصف ابعاد گنبد قابوس است.
هرچند که زمان زیادی از احداث بنای این آرامگاه نمی‌گذرد؛ اما می‌توان آن را از هر لحاظ با مجلل‌ترین بنا‌های تاریخی کشور برابر دانست و ساختارش را از لحاظ رعایت اصول مهندسی و نکات فنی ساختمانی، بر بیشتر آثار تاریخی کشور برتری داد.
ویژگی‌های بنای آرامگاه
یکی از نکاتی که در نگاه اول هر دیده‌ای را مجذوب خود می‌کند، تخته سنگ مرمر یکپارچه‌ای به طول ۲/۵۵ و عرض بالغ بر یک متر است که در میان ۱۲ پایه برج آرامگاه قرار دارد و کتیبه‌ای به خط ثلث بر روی آن دیده می‌شود. این تخته سنگ و آمدنش به این مکان داستان جالبی دارد که به زمان انجام عملیات مربوط به ساخت آرامگاه باز می‌گردد.
در آن زمان تخته سنگ بزرگی برای این قسمت تهیه شد؛ اما متأسفانه طی حادثه‌ای شکست؛ سازندگان که مجبور به تهیه یک تخته سنگ دیگر بودند، سنگ فعلی را از کنار دریاچه ارومیه تهیه کرده و به همدان آوردند تا در ساخت آرامگاه به کار ببرند.
قسمت‌های مختلف این بنا به دقت و با ظرأفت خاصی ساخته شده‌اند و محاسبات دقیقی بر روی آن‌ها صورت گرفته است که برخی از آن‌ها را برای‌تان عنوان می‌کنیم:
- ارتفاع هر پایه‌ی برج از کف زیرین آرامگاه تا زیر گنبد، نزدیک به ۲۳ متر
- عرض هر پایه در پایین ۱/۱۷ متر و در بالا ۹۲ سانتیمتر
- ارتفاع گنبد مخروطی شکل، ۶ متر
- ارتفاع اتاق اصلی آرامگاه ۶/۱۰ متر
- ارتفاع کلی بنا (از کف تا انتها) بیش از ۲۸ متر
پس از ورود به بنا، محوطه‌ای مربع شکل پیش روی‌مان قرار می‌گیرد که در قسمت بالای دیوار‌های داخلی آن، بیست بیت قصیده معروف «عینیه» به خط ثلث برجسته نگاشته شده است. این قصیده از آثار ادبی ابن سینا در حکمت و فلسفه به شمار می‌رود و مراحل مختلف سیر روح انسانی و ارتباط آن با عالم جسمانی را بیان می‌کند.
این ابیات بر روی ۴۰ لوح سنگی از سنگ مرمر نقش بسته‌اند که هر کدام ۱/۱۰ متر طول و ۰/۵ متر عرض دارند.
بخش‌های مختلف آرامگاه ابو علی سینا
مقبره ابو علی سینا صرفاً یک مقبره نیست؛ بلکه بخش‌های مختلفی دارد که می‌توانید از آن‌ها بازدید کنید. در ادامه به معرفی این بخش‌ها می‌پردازیم:
مقبره‌ها
در بازدید از مقبره ابو علی سینا می‌توانید به مقبره‌های زیر سر بزنید:
- مقبره ابن سینا که در در سمت راست ورودی آرامگاه قرار دارد.
- مقبره ابوسعید دخدوک، از دوستان ابن سینا که در سمت چپ مقبره این‌اندیشمند بزرگ دیده می‌شود.
- مقبره ابوالقاسم عارف قزوینی، شاعر ملی ایران، که در حیاط شرقی آرامگاه، روبروی در ورودی و در مقابل خیابان «بوعلی» قرار گرفته است.
مقبره ابو علی سینا
تندیس ابو علی سینا
تصاویر موجود از ابن سینا در نسخه‌های کهن، کتابخانه‌ها و کلیسا‌ها، نسخه‌های قدیم کتاب‌های اروپایی و ترجمه‌های لاتین آثار او فاقد اصالت هستند و بیشتر بر پایه حدس و گمان طراحی شده‌اند. همین مسأله باعث شد تا انجمن آثار ملی تصمیم به تهیه مجسمهای از او بگیرد تا چهره اصیل این دانشمند را به نمایش بگذارد.
برای این کار می‌بایست تصویری از ابن سینا بر اساس مآخذ و مدارک موجود طراحی می‌شد؛ به همین دلیل کمیسیون‌های متعددی از دانشمندان آشنا با آثار شیخ الرئیس و شرح حال او، تشکیل و اطلاعاتی درباره این‌اندیشمند جمع‌آوری شد.
بخشی از این اطلاعات به قلم خود این دانشمند و شاگردش «ابوعبید» بود و بخشی دیگر نیز از نوشته «بیهقی» در کتاب «صوان الحکمه» به دست آمد. قرار بر این شد که بر پایه این اطلاعات، تصویری از شیخ به وسیله ابوالحسن صدیقی، مجسمه‌ساز مشهور تهیه و ارایه شود.
استاد صدیقی تصویری تمام رخ از ابن سینا طراحی کرد که در بیست و یکمین جلسه هیأت مؤسسین انجمن آثار ملی، به تصویب رسید و تصمیم بر این شد که همین تصویر، مبنای تهیه مجسمه ابن سینا گردد.
در دی ماه ۱۳۲۸ نیز نیم‌رخی از چهره ابن سینا تهیه شد و مدتی بعد، انجمن آثار ملی طی ماموریتی از استاد ابوالحسن صدیقی خواست تا با توجه به تصویر تمام رخ و نیم رخ ابن سینا، مجسمه‌ایستاده‌ای از او بسازد تا در میدان بوعلی و در کنار آرامگاه وی نصب شود.
در نهایت مجسمهای به ارتفاع ۳/۱۰ متر و عرض ۹۰ سانتیمتر و به وزن تقریبی ۴/۵ تُن ساخته شد که نیمی از آن، از سنگ یکپارچه مرمر سفید قم بود و کتابی نیز در دست داشت. امروزه بر روی پایه‌ای در ضلع شرقی میدان «بوعلی» در انتهای خیابان «بوعلی» همدان جا خوش کرده است و در قسمت پایه آن ابیاتی به خط نستعلیق بر روی لوح سنگی به چشم می‌خورد.
کتابخانه
یکی از بخش‌های جالب توجه این مجموعه، کتابخانه‌ای است که در جوار آرامگاه شیخ و در تالار شمالی قرار دارد و در نتیجه تلاش‌های کمیته جشن هزاره ابوعلی سینا (۱) ایجاد شده است. این مکان در ابتدا ۶۴۹ جلد کتاب داشت و از آن با عنوان قرائت خانه ابوعلی‌سینا یاد می‌کردند.
پس از اتخاذ تصمیم برای ایجاد کتابخانه قرار بر این شد همه محافل علمی جهان در تأسیس آن شریک باشند؛ چرا که ابن سینا فیلسوف و دانشمندی جهانی به شمار می‌رود. در سال ۱۳۲۹، اطلاعیه‌ای به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی منتشر شد که در آن از همه مؤلفان، مؤسسات فرهنگی و ناشران ایرانی و خارجی درخواست شده بود که کتاب‌هایی را به انجمن آثار ملی ارسال کنند.
کتاب‌های گوناگون علمی، تاریخی، ادبی و همچنین کتاب‌هایی درباره ابن سینا یا از آثار وی به انجمن آثار ملی رسید و در کتابخانه قرار داده شد. امروزه ۸ هزار جلد کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی و غرفه‌هایی مربوط به آثار ابوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی در این کتابخانه دیده می‌شود. حدود ۳۰ جلد از کتاب‌ها، خطی و ۵۹۰ جلد از آن‌ها نیز به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، آلمانی و… هستند.
موزه ابن سینا
تالار جنوبی آرامگاه ابن سینا از سال ۱۳۳۰به عنوان موزه در نظر گرفته شده و به محل نگهداری سکه، سفال، برنز و سایر‌اشیای کشف شده مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد و دوران اسلامی اختصاص دارد.
یکی از جالب‌ترین چیز‌هایی که در این موزه قرار دارد، عکسی از جمجمه ابو علی سیناست که گویا به هنگام تخریب مقبره قدیمی به ثبت رسیده است.
محوطه آرامگاه
در واقع این آرامگاه در میان میدان بوعلی سینا قرار گرفته است؛ اما محوطه‌ای جالب و دیدنی دارد و از بوستانی به شکل نیم دایره با فضای سبز تشکیل شده است. باغچه‌ها و چشمه‌هایی در حیاط ورودی ساختمان وجود دارند که می‌توانند نمونه‌ای از باغ‌های معلق «بابل» در نظر گرفته شوند و طراوت باغ‌های ایرانی را به تصویر بکشند.
راه دسترسی به آرامگاه ابوعلی سینا
برای رفتن به این مقبره ابو علی سینا می‌توانید از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید و در‌ایستگاه میدان بوعلی سینا پیاده شوید یا می‌توانید از تاکسی‌های شهری در هر نقطه از شهر استفاده کنید.
ساعت و هزینه بازدید از آرامگاه ابوعلی سینا
همه روزه به جز ایام سوگواری ۲۸ صفر، تاسوعا و عاشورا، شهادت امام جعفر صادق و ۲۱ رمضان و ۱۴ خرداد می‌توانید برای بازدید از این مکان بروید. البته ساعت کاری در شش ماهه اول سال از ۸: ۳۰ صبح تا ۸ عصر و در شش ماهه دوم سال از ۸: ۳۰ صبح تا ۵ عصر است. برای بازدید از این آرامگاه باید هزینه پرداخت کنید.
جمع‌بندی
ایران مهد دانشمندان، منجمان، پزشکان، فیلسوفان و… سرشناس در دنیا می‌باشد. مقبره هر کدام از این بزرگان ایرانی در گوشه گوشه ایران قرار دارد. یکی از این این بزرگانی که هم به ایران و هم به جهانیان خدمات بسیار مفیدی در زمینه‌های متفاوت عرضه داشته است ابوعلی سینا می‌باشد که مقبره وی در استان همدان قرار دارد و جز جاهای دیدنی این استان می باشد.
شما می‌توانید با بازدید از شهر همدان هم از دیدنی‌های بی‌شمار این استان بهره‌مند شوید و هم از مقبره ابو علی سینا دیدن فرمائید. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی مقبره ابو علی سینا پرداخته‌ایم. امیدواریم از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید.
