توسط : از گذشته به دلیل اینکه دین کشور ما اسلام بوده و هست، مساجد به عنوان یکی از مکان‌های لازم و ضروری بوده و از اهمیت بسیاری نزد مردم برخوردار بوده است. مسجد جامع قزوین یا مسجد جامع عتیق از بزرگترین و قدیمی‌ترین مساجد ایران و یکی از جاهای دیدنی استان قزوین است که در سال ۱۹۲ هجری قمری به فرمان هارون‌الرشید ساخته شده است.
استان قزوین مملو از جاهای دیدنی بسیاری می‌باشد که مسجد جامع قزوین هم جز آن محسوب می‌شود. از گذشته مساجد علاوه بر این مکانی برای عبادت افراد بوده است کاربرد‌های متفاوت دیگری هم داشته است که عبارتند از: مکانی برای انجام فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و… می‌باشد.
مسجد جامع قزوین شگفتی‌ها و عجایب معماری دوران‌های مختلف ایران را به طور کامل برای ما به نمایش گذاشته است و روایت‌هایی از دوران بنی عباس تا قاجاریه را در خود جای داده است.
عالی‌ترین معماری ایرانی-اسلامی را می‌توان در گنبد بسیار زیبای مسجد و مناره‌های کاشی‌کاری و صحن‌های آن مشاهده کرد. این مسجد جزء آثار ملی ایران به شمار می‌رود و بازدید از آن در ساعات برگزاری نماز جماعت امکان‌پذیر است.
مسجد جامع قزوین
دین اسلام از گذشته تأکید بسزایی بر روی اتحاد مسلمانان داشته است، مسجد‌های متعددی هم ساخته شده‌اند تا این اتحاد را شکل و سازماندهی دهند. همین امر موجب شد تا مساجد جامع در کنار مساجدی که در محلات بنا شده بودند ساخته شوند.
مساجد جامع یا جمعه، بزرگتر از دیگر مساجد ساخته می‌شدند. این مساجد علاوه بر اینکه مرکزی برای عبادت مسلمانان به حساب می‌آمدند، جایی برای تجمع‌های این مردم بوده و هستند.
این مساجد از چنان اهمیتی برخوردار بودند که ما در دوره‌های بعدی شهرهای اسلامی شاهد شکل‌گیری شهر در اطراف این مساجد هستیم. در واقع مسجد جامع به عنوان هسته اصلی شهرهای اسلامی محسوب می‌شد.
مسجد جامع نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. این مسجد به عنوان هسته مرکزی شهر بوده است که تمامی عناصر شهری در اطراف آن شکل گرفته است. شما می‌توانید این موضوع را به راحتی در نقشه قدیم قزوین مشاهده کنید. در طول دوره‌های مختلف تاریخی، این مسجد جامع، مرکزیت خود را حفظ نموده است.
مسجد جامع عتیق با وسعتی برابر ۳۵۰۰ متر مربع و هشت شبستان در زمره بزرگترین مساجد ایرانی به حساب می‌آید.
البته باید گفت که این مسجد تا پیش از عصر صفویان وسعت کمتری داشته و بعد از این دوران بوده که مردم در صدد بزرگتر کردن آن برآمدند و آن را گسترش دادند.
تاریخچه مسجد جامع قزوین
همانطور که در بالا گفته شد این مسجد جز با قدمت‌ترین مساجد ایران محسوب می‌شود و دیرینه بلندی دارد.
مسجد جامع قزوین مجموعه‌ای از سبک‌های مختلف و متعدد معماری، از دوره بنی عباس تا شاهان قاجاریه را در بر می‌گیرد که قدیمی‌ترین نشان معماری آن به سده دوم هجری قمری باز می‌گردد. این بنای تاریخی ارزشمند تا قبل از اینکه به مسجد تبدیل شود، آتشکده‌ای ساسانی بود که با تغییر مذهب اهالی قزوین به اسلام و مهاجرت گسترده قبایل عرب به این شهر، کاربری مسجد پیدا کرد.
گفته شده است این اتفاق در سال ۱۹۲ هجری قمری به دستور هارون الرشید رخ داد و مسجد روی خرابه‌های آتشکده ساسانی ساخته شد. البته طبق برخی روایات، هارون الرشید به‌همراه قاضی ابوالحسن محمد بن یحیی بن زکریا و صاحب ابی العباس بن سریح این مسجد را بنا کردند و عنوان طاق هارونی را به آن دادند.
این مسجد در دوران مختلف حکومت‌هایی که بر ایران حکمرانی می‌کردند مورد هجوم زیادی قرار گرفت و در برخی از آنان تا حدی تخریب هم می‌شده که بعد‌ها با حمایت مردم دوباره بازسازی و مرمت می‌شده است.
نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت می‌باشد این است که بخشی از ایوان جنوبی که زیباترین و مهم‌ترین ایوان مسجد است، در گذشته‌هایی دور و در پی حمله مغولان و هجوم افغان‌ها به آتش کشیده شد و در گذر زمان با احیا و مرمت جانی دوباره گرفت.
علاوه بر ایوان جنوبی، سردر زیبای مسجد جامع قزوین نیز از آسیب روزگار در‌امان نمانده و آخرین بار در دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفته است. در سال ۴۱۳ هجری قمری به فرمان سالار ابراهیم مرزبان طبقات صحن بزرگ مجدداً ساخته شد.
با وجود این که اصل بنای مسجد جامع به پیش از اسلام می‌رسد، در فاصله سال‌های ۵۰۰ تا ۵۰۹ هجری قمری به دستور‌امیر خمارتاش، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی، بخش‌هایی چون گنبد آجری، صحن، مدرسه، خانقاه، چاه‌خانه و مقصوره خمارتاشی در ضلع جنوبی مسجد ساخته شد و تغییرات زیادی نیز در دوره صفویه روی آن صورت گرفت.
در سال ۵۴۸ هجری قمری نیز ملک مظفرالدین الب ارغون بن تعش، سرای کوچکی رو به قبله بنا کرد که در آن مجلس تفسیر و حدیث برگزار می‌شد. در دوره صفویه بخش‌های وسیعی از جمله ایوان‌ها، مناره‌ها و رواق‌ها به مسجد افزوده شد. سرانجام در زمان قاجاریه در دوره حاکمیت سعدالسلطنه قسمتی از بنا مورد بازسازی قرار گرفت و مسجد به‌شکل کنونی درآمد.
در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین، موزه سنگ و سفال را در شبستان غربی این مسجد تاریخی افتتاح کرد.
در این موزه انواع سفالینه‌ها، سنگ‌نگاره‌ها، ارسی، کاشی و انواع گچبری‌ها در معرض دید علاقه‌مندان قرار داشت که در حال حاضر آثار موزه به عمارت عالی قاپو انتقال یافته است. موزه‌ای به نام موزه دریچه نیز در این محل فعالیت می‌کرد که برچیده شد.
معماری مسجد جامع قزوین
مسجد جامع قزوین یکی از مساجدی می‌باشد که افراد متبحر و ماهری برای انجام معماری آن دست به کار شدند و نمایی که الان در حال حاضر می‌بینیم را بنا نهادند.
یکی از ستودنی‌ترین بخش‌های مسجد عتیق قزوین، معماری شگفت‌انگیز آن است که نشانگر توانایی و هوشمند بودن معماران ایرانیست. وسعت بنای عتیق حدود ۳۵۰۰ متر است و دستور ساخت اولیه آن را شخصی به نام هارون الرشید که خلیفه عباسی بود صادر کرد.
در گذشته در‌های متعددی برای این مسجد ساخته شده که به گفته باستان‌شناسان در قرن هفتم بوده است. اما به مرور زمان و با وجود بازسازی‌های متعدد جای بیشتر در‌ها را دیوار کشیدند و اکنون این مسجد تنها دو در دارد که یکی در ضلع شرقی و دیگری در ضلع شمال غربی بنا شده است.
سبک معماری این مسجد جامع بزرگ و زیبا، همانند بسیاری از مساجد قدیمی دیگر، به صورت چهار ایوانی و همانطور که گفتیم در سال‌های طولانی توسط حکومت‌های مختلف مورد بازسازی قرار گرفته که این موضوع به این معنی است که هر قسمت آن سبکی متفاوت و مختص به دوره‌های حکومتی دارد.
برای مثال برخی از قسمت‌ها شبیه به سبک معماری صفویان و قسمت‌هایی دیگر مربوط به دوران سلجوقیان است. حیاط مسجد مربعی است و ایوان‌هایی که در ضلع شمالی قرار دارند به همراه مناره‌ها کاشی کاری شده‌اند.
از میان چهار ایوان موجود در مسجد عتیق باید گفت که ایوانی که در ضلع غربی واقع شده است سبک معماری متفاوت و منحصر به فرد‌تری دارد، علت آن هم این است که در گذشتگان دور شاه سلیمان به علت علاقه فراوانش به این مسجد، دستور می‌دهد تا آن را مورد مرمت قرار دهند و حاصل آن بازسازی ایوانی زیبا و با شکوه می‌شود که دیواره‌هایش را با سنگ مرمر مزین کرده‌اند.
جالب است بدانید که در هر ایوان رواق‌هایی وجود دارد که بر روی‌شان نام امام جماعت‌هایی که در تمام این سال‌ها در این مسجد بوده‌اند، حک شده است. در رواق‌های ضلع جنوب دو طاق معروف وجود دارد که نام‌شان طاق احمدی و طاق هارونیه است.
طاق هارونیه کاملاً مشرف به دهلیز شرقی است و آن را با مصالحی همچون خشت خام و گل ساخته‌اند. در پشت ایوان ضلع جنوبی هم یک طاق دیگر با نام جعفری وجود دارد که در دوران سلجوقی‌ها به آن اضافه شده است. طاق جعفری را شخصی به نام «امیر خمارتاش» درست در زمان حکومت ملک شاه ساخت.
طاق جعفری به صورت مربعی ساخته شده است و نمایی زیبا دارد و درست در ضلع جنوبی‌اش محرابی بسیار ساده اما زیبا ساخته شده است که آن را با سنگ مرمر و کاشی‌های سنتی مزین کرده‌اند. اگر نگاهی به جنوب محراب بیندازید، متوجه خواهید شد که یک منبر از جنس سنگ هم وجود دارد و بر روی شبستان یا همان طاق مقصوره که به آن طاق جعفری هم می‌گویند، یک گنبد بی‌نظیر از لحاظ معماری ساخته شده جنس آن دو پوش است.
در زیر گنبد‌امیرخمارتاش شبستان‌های دیگری هم وجود دارد که آن‌ها را به گونه‌ای ساخته‌اند تا به یکدیگر راه داشته باشند و به اصطلاح تو در تو هستند. در گذشته به این شبستان‌ها آتشکده گفته می‌شد. فضای مسجد جامع قزوین بسیار آرامش بخش است و حسی روحانی و معنوی به شما خواهد بخشید.
کتیبه‌های نفیس و ارزشمند مسجد جامع قزوین
در مسجد جامع قزوین، کتیبه‌های متعددی وجود دارد که قصد داریم در مقاله گردیشه به آن اشاره کنیم. اولین کتیبه مهمی که در این مسجد به چشم می‌خورد البته هر چند که تخریب شده اما هنوز هم آثاری از آن باقی مانده، کتیبه‌ای است که در قسمت سر در اصلی مسجد وجود دارد و اکنون چیز زیادی از آن باقی نمانده است در این کتیبه متنی مربوط به شخصی به نام کیخسرو غلام خاصه شریفه به چشم می‌خورد.
در یکی از طاق‌های ضلع شمالی هم یک کتیبه وجود دارد که متعلق به سال ۱۲۷۲ هجری قمری و آیه‌هایی از قرآن بر روی آن حک شده و دور و برش با کاشی‌های رنگارنگ سنتی تزیین شده است.
در ایوان ضلع جنوبی هم یک کتیبه وجود دارد که درست در طبقه دوم قرار گرفته است البته گفته می‌شود که این کتیبه میان طبقه اول و دوم ایوان قرار دارد و شکل ظاهری آن باریک و بلند است و با خط خوش نستعلیق بر روی آن تاریخ ساخت ایوان، مربوط به سال ۱۰۶۹ هجری قمری، هک شده است که این تاریخ مربوط به دوران حکومت شاه عباس دوم است. اطراف این کتیبه با کاشی‌هایی زیبا به رنگ لیمویی مزین شده است.
در ایوان‌های دیگر هم کتیبه‌های متعددی وجود دارد که بر روی یکی از آن‌ها سوره جمعه حکاکی شده است و تمامی خط‌ها طلایی رنگ هستند. در قسمت مقصور‌ها هم چندین کتیبه قرار گرفته است که همگی متعلق به دوره قاجار و صفوی هستند و در مقصوره خمارتاشی هم ۵ کتیبه به ردیف درست شده که با خط کوفی روی آن را حکاکی کرده‌اند.
در ایوان ضلع جنوبی هم چندین کتیبه بر روی دیواره‌هایش وجود دارد که بر روی یکی از آن‌ها با خطی زیبا سوره بقره حک شده است البته این کتیبه دو قسمت است و بر روی جفت‌شان به صورت کامل سوره را نوشته‌اند و دو طرف محراب را در بر گرفته است.
جمع‌بندی
استان قزوین به دلیل اینکه از قدیم مورد توجه بخصوص حاکمان و شاهان بوده از مکان‌های تاریخ و گردشگری و جاهای دیدنی لبریز می‌باشد. یکی از این مناطق تاریخی مسجد جامع قزوین می‌باشد که سالانه گردشگران و بازدید‌کنندگان زیادی را به خود جذب می‌کنند.
این مسجد از قدمت بسیار بالایی برخوردار است و مکان مناسبی می‌باشد برای کسانی که به تاریخ و تمدن علاقه دارند. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی مسجد جامع قزوین پرداختیم، امیدواریم از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید.
