توسط : در گذشته داریوش بزرگ هنگامی که بر سرکوب مخالفان و مدعیان حکومتش پیروز شد به زیر دستانش دستور داد تا آنچه در ۱۴ ماه ابتدای سلطنت بر او گذشته را در کتیبه‌ای بر سینه کوه بیستون نقش کنند. این اثر در حال حاضر به نام کتیبه بیستون نزد مردم ایران و جهان شناخته می‌شود.
اما کتیبه او ظاهراً آن‌قدر‌ها هم برای اطلاع مردمان آن دوران نقش نشده بود و گویی مخاطب آن آیندگان بوده‌اند. کتیبه جایی دور از دسترس و در ارتفاع ۱۰۵ متری از سطح زمین نقش بسته تا کسی نتواند به آن آسیبی برساند. به همین خاطر کاروانیانی که از کنار آن می‌گذشتند، اگر چشم تنگ می‌کردند، می‌توانستند تنها بخشی از نقش برجسته آن را ببینند.
اما آنچه این کتیبه را منحصربه‌فرد کرده، متن آن است. کتیبه بیستون طولانی‌ترین کتیبه فارسی است و اولین متن تاریخی ایران است که اتفاقاتی را گزارش می‌دهد که در آن زمان افتاده است. کتیبه‌ای که در فهرست میراث جهانی ثبت شده و میراث تمام مردم جهان به حساب می‌آید.
به‌عنوان یک ایرانی، واجب است که با اولین متن شناخته شده ایران آشنا شوید! اولین سنگ نوشته جهان و ایران، در سی کیومتری کرمانشاه برروی دامنه کوه معروف بیستون قرار گرفته. این متن یکی از ارزشمندترین آثاری هست که داریوش بزرگ از زمان هخامنشیان به‌جا گذاشته است.
این سند تاریخی، در ارتفاع بسیار بلند از سطح زمین حک شده، به‌طوریکه خوندن اون از پایین امکان‌پذیر نیست. اما طبق تحقیقات و بررسی‌ها، برروی این سنگ نوشته شرح پیروزی داریوش بزرگ و عظمت اون نوشته شده است. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی کتیبه بیستون استان کرمانشاه خواهیم پرداخت.
کتیبه بیستون
کتیبه بیستون بزرگترین سنگ‌نبشتهٔ ایران، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان واقع در شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است.
سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سند‌های تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگرا بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد.
نام بیستون از واژه پارسی باستان بغستان به معنی جایگه خدایان است. نخستین اشاره به این جایگاه در کتاب دیودوروس سیکولوس بود که در آن بخشی از نوشته‌های کتزیاس یونانی درباره بیستون آورده شده‌است.
واژه بیستون در زبان پهلوی بَهیستان و سپس بَهیستون شد. این واژه در سده‌های نخست اسلامی بهستون و امروزه بیستون خوانده می‌شود. یادآوری می‌گردد شکل واژه‌ای که امروزه بیستون به معنی بدون ستون گفته می‌شود، از گویش‌های محاوره‌ای بوده و فاقد اعتبار است.
رمز گشایی نوشته‌ها و تصاویر روی کتیبه بیستون
درمجموع، برروی این سنگ نوشته به سه زبان اکدی، عیلامی و پارسی باستان نوشته شده است. متن این نوشته به اولین سال حکومت داریوش اشاره داره که به‌صورت اول شخص (از زبان خود داریوش) روایت شده است.
داریوش سراسر این سال رو به جنگ با پادشاهان کشور‌های دیگه سپری کرد. اگر تاریختان قوی باشد می‌دانید که داریوش بعد از کشته شدن بردیا به حکومت رسید، این موضوع باعث شد در سراسر امپراتوری هخامنشی، ۱۹ شورش بزرگ و کوچیک اتفاق بیوفتد.
داریوش با تمام این شورش‌ها مبارزه کرد و پس از پیروزی، تصمیم گرفت که شرح این پیروزی رو هم برای مردمان عصر خودش و هم برای آیندگان، به نمایش بگذارد. درنتیجه، او صخره بیستون را که یکی از پر رفت و آمدترین راه‌های آن زمان بود، برای اجرای این تصمیم انتخاب کند.
ارتفاع سنگ نوشته بیستون ۷ متر و ۸۰ سانتی‌متر هست که در طول ۲۲ متر ادامه دارد. در این کتیبه، ۵ ستون به خط میخی دیده می‌شود. ۴ ستون اولیه در عرض کمتر از ۲ متر و طول کمتر از ۴ متر حک شده است. این متن درمجموع، شامل ۵۲۵ سطر می‌باشد که عظمت حکومت آن دوره را به رخ می‌کشاند.
بررسی تصویر نقش برجسته
علاوه‌بر خطوط میخی، شکل اهورا مزدا برروی این ستون‌ها حک شده که با چهره انسانی و ریشی مستطیلی شکل، از میان اشعه‌های خورشیدی بسیار بزرگ که در حال نورافشانی می‌باشد، تراشیده شده است. برروی سر اهورا مزدا، یک تاج تابناک با شاخ قرار گرفته که نشانه خدایی بودن او می‌باشد.
در این تصویر اهورا مزدا دست چپ خودش را که در آن یک حلقه قرار دارد، به سمت داریوش دراز کرده. این نشان‌دهنده اجرای مراسمی مبنی بر تسلیم قدرت و سلطه پادشاهی به داریوش است. او دست راستش را بلند کرده تا برای داریوش خیر و برکت طلب کند.
در قسمت دیگر، داریوش با تاج پادشاهی بر سر، سبیل‌هاش را تاب داده است و ریشش رو مستطیلی شکل و به شیوه ریش پادشاهان آشور درآورده است. دست راست او به‌صورت دعا و راز و نیاز به‌سمت اهورا مزدا دراز شده و در دست چپش کمانی قرار گرفته است.
تصویر داریوش برروی کوه بیستون، با قد معمولی یعنی ۱۸۰ سانتی‌متر حک شده است. او در این تصویر با پای راست خود گئومات را زیر لگد انداخته است.
در پشت سر او هم دو نفر از درباریان نیزه‌دار و کماندار با تیرکش استاده‌اند که هر دو ریش‌های بلندی دارند. این دو نفر، طبق نقشه‌های رستم، به‌ترتیب گبری و آسپاتینا می‌باشند. قد این دو فرد کوتاه‌تر از داریوش و حدود ۱۵۰ سانتی‌متر هست.
اما به‌هرحال از تصویر پادشاهان یاغی که در ارتفاع ۱۲۰ سانتی‌متر تراشیده شده‌اند، بلندتر هستند. در مقابل داریوش، ۸ نفر از غاصبان تخت پادشاهی نقش بستند که به‌وسیله یک زنجیر به یکدیگر متصل شدند.
کتیبه بیستون چگونه ساخته شده است؟
بعد از خواندن مشخصات سنگ نوشته بیستون، شاید از خودت بپرسید که روش ساخت این کتیبه چگونه بوده که بعد از این همه سال دوام آورده است؟ اول از همه باید گفت که بخشی از این کتیبه در جنگ جهانی اول و دوم دچار آسیب شد. اما با این وجود کتیبه بیستون بعد از این همه سال هنوز عظمت خودش را حفظ کرده است!
بدون شک، تراشیدن صخره در چنین ارتفاعی غیرممکن می‌باشد، مگر اینکه یک روش دسترسی سریع به آن قسمت از صخره وجود داشته باشد. در بخشی از کوه بیستون باقی مانده‌های مبهمی از یک پلکان دیده می‌شود که طبق نظر کارشناسان گفته شده است که از این پلکان برای ساخت کتیبه بیستون استفاده شده است.
احتمالاً این پلکان مسیری بوده که کارگران رو به محل کارگاه هدایت می‌کرده. همچنین، آثاری دیده می‌شود که نشان‌دهنده تراشیدن تخته سنگ‌های زیر کتیبه تا نزدیکی زمین بوده است. پس، در زمان ساخت این کتیبه یک مسیر دسترسی از زمین تا مکان سنگ نوشته ایجاد شده بود که برای رفت و آمد کارگران استفاده می‌شده است، بعد از اتمام کار این مسیر تراشیده و محو شده است.
رنگ لعاب‌گونه قهوه‌ای مانندی که در سراسر این کتیبه به چشم می‌خورد، نشان دهنده این موضوع هست که پس از پایان کار، داخل متون حک شده سرب ریخته شده تا ماندگاری بیشتری در برابر تغییرات آب و هوایی داشته باشد و برای آیندگان باقی بماند. همچنین، سراسر کتیبه توسط یک اندود پوشیده شده که هنوز هم ماهیت آن مشخص نیست.
نکته‌ای که در ساخت این کتیبه وجود دارد این هست که در طی فرآیند ساخت، اگه قطعه‌ای از صخره خراب می‌شد، قطعه سنگ دیگه‌ای به اندازه همان، جایگزین می‌کردند تا ظاهر زیبا و منحصر به فرد این کتیبه حفظ شود.
نوشته روی کتیبه بیستون
در ادامه این مقاله بخشی از ترجمه دقیق نوشته‌های روی کتیبه بیستون را برای شما ارائه دادیم:
من داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه در پارس، شاه کشور‌ها، پسر ویشتاسب، نوه ارشام هخامنشی. پدر من ویشتاسب، پدر ویشتاسب ارشام، پدر ارشام آریامن، پدر آریامن چیش پیش، پدر چیش پیش هخامنش.
بدین جهت ما هخامنشی خوانده می‌شویم که از دیرگاهان اصیل هستیم. از دیرگاهان نیاکان ما شاهان بودند. ۸ تن از نیاکان من شاه بودند. من نهمین هستم ما ۹ تن پشت اندر پشت در دو شاخه شاه هستیم به خواست اهورامزدا من شاه هستم. اهورامزدا پادشاهی را به من داد. این است که از آن من شدند.
به خواست اهورامزدا من شاه آن‌ها بودم. پارس، عیلام، بابل، آشور، عرب، مودرای (مصر)، اهل دریا (فینیقی‌ها)، سارد (لیدی)، یونان (یونانی‌های ساکن آسیای صغیر)، ماد، ارمنستان، کاپادوکیه، پرثو، زرنگ (سیستان)، هرئی و(هرات)، باختر (بلخ)، سغد، گندار (دره کابل) سک (طوایف بین دریاچه آرال و دریای مازندران)، ثت گوش (دره رود هیرمند)، رخج (قندهار)، مک (مکران و عمان) جمعاً ۳۲ کشور. این [است] کشور‌هایی که از آن من شدند.
به خواست اهورامزدا بندگان من بودند. به من باج دادند. آنچه از طرف من به آن‌ها گفته شد، چه شب، چه روز همان کرده شد.
متنی که الان مشاهده کردید فقط بخشی از ستون یک این سنگ نوشته بود! در تمام بخش‌های دیگر این کتیبه، داریوش درمورد اصل و نصب خودش و چگونگی سرکوب شورشیان، با آب و تاب فراوان توضیح می‌دهد که ترجمه آن خیلی طولانی می‌شود.
کتیبه بیستون کجاست؟
در خصوص تاریخچه مشرق زمین، بیستون با افسانه‌های خسرو شیرین زمینه‌ای برای طبع آزمایی سخنوران پارسی گوی فراهم آورده است. پیش از کوشش مستشرقان و ترجمه کتیبه‌ها، افسانه‌هایی که زاییده فکر و خیال لطیف شاعران بود، بیستون را تنها کوهی افسانه‌ای معرفی می‌کرد.
در ناحیه بیستون به دلیل شرایط مساعد آب و هوایی و موقعیت خاص جغرافیایی تقریباً از هر دوره اثری از آن دیده می‌شود، این آثار از عصر شکار شروع شده و به دوران معاصر ختم می‌شود.
غار شکارچیان، غار آفتاب، غار دودر، غار تاریک از دوران غارنشینی، نیایشگاهی از دوره ماد، کتیبه داریوش از دوره هخامنشی، نقش برجسته هرکول از دوره سلوکی، نقوش مهرداد، گودرز، بلاش و محوطه پارتی از دوره ساسانی، کاروانسرای ایلخانی، کاروانسرای صفوی و کتیبه شیخ علیخانی از آثار دوران اسلامی این مجموعه است.
کتیبه بیستون که یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی کرمانشاه می‌باشد در ۲۳ تیرماه سال ۱۳۸۵ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ثبت شده و جزء هشتمین اثر ایران به ثبت آثار جهانی رسیده است.
کتیبه بیستون متعلق به داریوش بزرگ هخامنشی و در فاصله ده‌ها متری از سطح زمین و روی کوه بیستون قرار دارد. با توجه به نوشته‌های تاریخ‌نویس یونانی دیودور سیسیلی، نام بیستون به تلفظ پهلوی آن بهیستون شناخته و تغییر آوا داده است.
داریوش بزرگ، به عنوان کهن‌ترین تاریخ‌نویس ایرانی برای نگاشتن سنگ نوشته بیستون مطرح شده است. داریوش بزرگ برای اینکه مردم زمان خود و آینده را در جریان قدرت و نخستین سال‌های حکومتش قرار دهد بر سر شاهراه مرکز و غرب ایران به بین النهرین که محل عبور کاروان‌ها و نظامیان بود این سنگ نوشته را ایجاد نمود.
نکته‌ای که در این کتیبه نوشنه شده است و شاید برای گردشگران جالب باشد این است که در این سنگ نوشته جریان سالی را که داریوش در جنگ با شاهان دروغزن سپری کرد و ۱۹ شورش را فرو نشاند، بیان شده است.
اولین کسی که کتیبه بیستون را ترجمه کرد؟
نخستین کسی که موفق به خواندن کتیبه بیستون شد، هِنری رالینسون انگلیسی(Rawlinson) بود. او که در دهه ۱۸۳۰ میلادی و اوایل دهه ۱۸۴۰ به عنوان افسر ارتش هندِ انگلستان، مأمور خدمت در غرب ایران بود، موفق به رمزگشایی از خطوط کتیبه شد و نخستین ترجمه آن را به دست داد.
پس از رالینسون، افراد دیگری راه او را پی گرفتند و ترجمه‌های کامل‌تر و دقیق‌تری از کتیبه بیستون را بدست دادند، با این حال، بخش‌هایی از این کتیبه باستانی به علت فرسایش در برابر باد و باران از میان رفته و ناخواناست، و نیز بدین خاطر که در دوره‌ای از بی‌خبری ایرانیان، نقوش و خطوط آن به عنوان نشانه تیراندازی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
وسعت بیستون
بیستون وسعتی حدود ۱۶۵۰ هکتار دارد و در حریم ۳۶ هزار هکتاری اطراف آن می‌توانید آثار تاریخی بسیاری را ببینید که به جا مانده از دوره‌های گوناگونی است.
هر کدام از این آثار به دلیل به نمایش گذاشتن قدرت و عظمت پادشاهان دوره‌های مختلف ساخته شده و علت ساخت آن در این منطقه نیز، اهمیت استراتژیک بالایی است که محدوده بیستون در گذشته داشته است. اما از میان تمام آثار تاریخی که در این منطقه وجود دارد، کتیبه بزرگ داریوش معروف به کتیبه بیستون بوده که این ناحیه را در ایران و جهان به شهرت رسانده است.
جمع‌بندی
از زمان قدیم آثار متعددی برای ما به جا گذاشته شده است که قدرت، اقتدار و حکومت منحصر به فرد آنان را برای ما به نمایش گذاشته است. یکی از این آثار با عظمت و با شکوه کتیبه بیستون می‌باشد که در استان کرمانشاه قرار دارد.
افرادی که به تاریخ و مکان‌های تاریخی علاقه‌مند هستند می‌توانند با بازدید از این کتیبه قول پیکر تمامی نکاتی که از قدیم به دنبال آن هستند را متوجه شوند و حتی از مکان‌های دیدنی و زیبای اطراف آن لذت ببرند.
نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت می‌باشد این است که از سال۱۳۹۹ تا به اکنون این کتیبه توسط کارشناسان مورد مرمت قرار گرفته و نمی‌توان این کتیبه را از نزدیک مشاهده کرد اما می‌توان این سنگ نوشته را از قسمت شرقی‌اش با فاصله‌ای کمی دور‌تر دید و از آن لذت برد. علاوه بر این کتیبه استان کرمانشاه مملو از جاهای دیدنی و مکان‌های تاریخی بسیاری می‌باشد.
در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی کتیبه بیستون و اقتدار گذشتگان ما به طور کامل پرداخته‌ایم. امیدواریم از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید.
