توسط : مدرسه فیضیه از نیمه نخست قرن ۱۳ هجری قمری جایگزین مدرسه آستانه شد و به اعتبار متون معتبر تاریخی از میانه قرن ۶ هجری قمری وجود داشته و در عصر صفوی تجدید شد.
فیضیه نام مدرسه علمیه‌ای در قم و محلی برای تعلیم و تربیت طلاب علوم دینی است که به دلیل نقش و اهمیت آن در تحولات حوزه علمیه و انقلاب اسلامی، زایران و مسافران علاقه زیادی به بازدید از این مرکز دارند.
بنای مدرسه ۴ ایوانی است و ۲ طبقه با ۴۰ حجره تحتانی متعلق به دوره قاجار و ۴۰ حجره فوقانی متعلق به قرن ۱۴ هجری قمری است که به اهتمام حضرت آیت‌الله حائری یزدی بالای حجره‌های پیشین در گرداگرد حیاط مرکزی بنا شد. قدیمی‌ترین بخش مدرسه، ایوان جنوبی آن است که مزین به کاشی‌کاری‌های زیبا متعلق به دوره صفوی است.
این مدرسه تاریخی که در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) قرار گرفته طی نیم قرن تحولات و حوادث بسیاری را به خود دیده و شاهد نقاط عطف برای تاریخ سیاسی ایران و حتی جهان اسلام بوده است. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی مدرسه فیضیه قم و تاریخچه آن خواهیم پرداخت.
مدرسه فیضیه قم
این مدرسه از بنا‌های دوره صفویه است که به دستور شاه طهماسب ساخته شد و با توجه به تاریخ ۹۳۷ ق. ثبت شده بر کتیبه سر در ایوان جنوبی مدرسه، چهار سال پس از به سلطنت رسیدن این پادشاه این بنا نوسازی و بازسازی شد. به اعتبار متون معتبر تاریخی این مدرسه از میانه سده ششم هجری وجود داشته است. در حال حاضر از بنای زمان شاه طهماسب، جز ایوان جنوبی که در واقع در ورودی در صحن عتیق آستانه مقدسه است، اثری بر جای نیست.
ساختمان فعلی مدرسه فیضیه در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار به سال ۱۲۱۳ ق. جایگزین بنای سابق شد. این مدرسه یک بار نیز در دوره محمد شاه قاجار ۱۲۵۵ ق. به وسیله «حاج علی محمد»، عموی «میرزا علی اکبر فیض» تعمیر و مرمت شد.
مدرسه فیضیه در شمال صحن عتیق آستانه حضرت معصومه قرار دارد و با توجه به کتیبه سردر ایوان جنوبی آن، به شاه طهماسب صفوی منسوب شده است. بنای فعلی آن در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ ق، توسط فتحعلی شاه ساخته شد. در سال‌های دهه ۱۳۷۰ ش. زیر زمینی در وسط این مدرسه ساخته و کتابخانه آن نیز به صورت کلی تجدید بنا شد و توسعه یافت.
هم اکنون مدرسه فیضیه ۱۰۰ حجره دارد. چهار ایوان نیز در چهار طرف آن ساخته شد. از تازه‌ترین تحولات ساختمان این مجموعه می‌توان به بنای «تالار اجتماعات» در زیر حیاط مدرسه و بنای جدید کتابخانه در ضلع شمال شرقی آن اشاره کرد.
تاریخچه مدرسه فیضیه قم
بنا بر نظر منابع معتبر تاریخی، بنای اولیه مدرسه فیضیه قم با نام مدرسه «آستانه»، به قرن ششم هجری قمری تعلق دارد و تا اواخر قرن یازدهم به همین نام مشهور بوده است؛ گرچه سپس در دوره صفوی و سال‌های حکومت شاه تهماسب، این مدرسه تجدید بنا شد و در همین دوران به نام فیضیه شهرت یافت.
در نیمه نخست قرن سیزدهم، بنای مدرسه فیضیه قم جایگزین مدرسه آستانه شد. بنای فعلی مدرسه، مربوط به دوره فتحعلی شاه است که سال بنیان‌گذاری آن به سال ۱۱۷۱ هجری قمری بازمی‌گردد؛ بااین‌همه، از بنیانگذار مدرسه فیضیه قم نامی در تاریخ عنوان نشده است.
وجه تسمیه مدرسه فیضیه قم
از آنجایی که فیض کاشانی، از علمای بزرگ دوره صفویه و داماد ملاصدرای شیرازی، مدتی در این مدرسه تدریس می‌کرد، در بین مردم به نام مدرسه فیض معروف شد. برخی نیز معتقدند این نام از زمان تجدید بنای مدرسه در دوره قاجار و به پیشنهاد علمای این دوره رایج شد. این احتمال با توجه به اینکه خاندان فیض در دوره قاجار ریاست شرعی شهر قم را برعهده داشتند، برجسته‌تر می‌شود.
معماری مدرسه فیضیه قم
مدرسه فیضیه قم از دو بخش اصلی صحن و ساختمان تشکیل شده است که در ادامه به معرفی معماری مدرسه فیضیه قم خواهیم پرداخت.
صحن اصلی
صحن اصلی مدرسه فیضیه تا ورودی صحن عتیق حرم حضرت معصومه (س) گسترش یافته است و سردر ورودی حرم نیز همان ایوان جنوبی مدرسه است. سردر ورودی این مدرسه که به صحن اصلی باز می‌شود، طاقی جناغی‌شکل دارد. صحن اصلی دارای حوضی به ابعاد ۱۲٫۵ × ۱۲٫۵ متر است.
ساختمان اصلی
بنای اصلی مدرسه فیضیه قم با ابعاد ۵۰ در ۸۹ متر، دارای چهار ایوان در دو طبقه است. در هر دو طبقه، ۴۰ حجره دیده می‌شود و سردر، ایوان‌ها و پیشانی حجره‌ها با کاشی‌های رنگی تزیین شده است. دوازده غرفه سپهرنشان نیز در این ساختمان به چشم می‌خورد.
حادثه مدرسه فیضیه قم
به‌دنبال اعتراض امام خمینی (ره) به تصویب لایحه انجمنهای ایالتی، ولایتی و لوایح شش‌گانه و همچنین انقلاب سفید و اعلام عزای عمومی در نوروز ۱۳۴۲، در روز دوم فروردین همان سال، هم‌زمان با روز شهادت امام جعفر صادق (ع)، ماموران حکومت با همراهی عده‌ای اوباش به مدرسه فیضیه قم حمله کردند.
پس از مقاومت طلاب و روحانیان، به آنان شلیک شد و شماری از آنان به شهادت رسیدند یا جراحت یافتند. در این حمله، تعدادی از طلاب از بالای پشت بام مدرسه به پایین انداخته و کشته شدند. کشتار طلاب مدرسه فیضیه قم یکی از خون‌بارترین وقایع تاریخ انقلاب اسلامی ایران توصیف می‌شود.
در عصر عاشورای سال ۱۳۴۲، امام خمینی (ره) با حضور در مدرسه فیضیه قم، سخنرانی کوبنده‌ای داشت و در آن از رژیم پهلوی و نیز دولت‌مردان غربی که نفوذ زیادی بر محمدرضا پهلوی داشتند، انتقادی شدید کرد.
حضور مردم در سخنرانی بهاندازهای بود که تمام صحن فیضیه و دارالشفا، صحن حرم حضرت معصومه (س)، میدان آستانه و اطراف آن مملو از جمعیت بود. در پی سخنرانی امام در صبح ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲، ماموران پهلوی به خانه‌ایشان حمله کردند و پس از دستگیری، وی را به تهران انتقال دادند. به‌دنبال این واقعه، قیام ۱۵ خرداد مردم قم شکل گرفت.
مرمت و بازسازی مدرسه فیضیه قم
مدرسه فیضیه یک بار توسط «حاجی علی محمد» مرمت شد. بنا بر منابع تاریخی، حجره‌ها و صحن مدرسه در سال ۱۲۳۸ هجری قمری یک‌طبقه بود و تنها در دو طرف هر یک از سه ایوان شرقی، غربی و شمالی، چهار حجره در طبقه دوم وجود داشت. در سال‌های بعد، به‌دستور «آیت‌الله میرزا محمد فیض» در طبقه دوم قسمت‌های شمالی و شرقی مدرسه حجره‌سازی شد و در سال ۱۲۶۲ هجری قمری آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری، حجره‌های دیگر قسمت‌ها را کامل کرد.
در پشت ایوان غربی، شاه‌نشینِ مجللی قرار داشت که محل استقرار و جلوس پادشاهان قاجار بود. در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی، نخستین کتابخانه عمومی شهر توسط آیت‌الله حائری در این شاه‌نشین تأسیس شد. در سال ۱۳۲۹ هجری شمسی، آیت‌الله بروجردی در کمرگاه ایوان غربی، طبقه‌ای ایجاد کرد که به مخزن کتابخانه اختصاص یافت و دو سالن بزرگ مطالعه به‌جای آشپزخانه شاهی ایجاد شد.
در واقعه حمله به مدرسه فیضیه قم، این مجموعه آسیب دید که با کمک بازاریان و زیرنظر آیت‌الله گلپایگانی بازسازی آن صورت گرفت. در دهه ۱۳۷۰ شمسی، زیر صحن حیاط مدرسه، زیرزمینی احداث کردند. کتابخانه مدرسه نیز به‌صورت کلی تجدید بنا شد و توسعه یافت.
اساتید مدرسه فیضیه
در قرن یازدهم جمعی از دانشمندان بزرگ آن دوره که مدتی در قم اقامت داشتند، از جمله «شیخ بهاءالدین عاملی»، «سلطان العلماء»، «ملا محسن فیض»، «قاضی سعید قمی» و «ملا عبدالرزاق لاهیجی» در این مدرسه تدریس می‌کردند.
گفته شده وجه نامگذاری این مدرسه به «فیضیه» شاید به این خاطر بوده است که فیض کاشانی مدتی در شهر قم اقامت و در این مدرسه تدریس می‌نمود، چنانکه در مقدمه «دیوان فیض کاشانی» چنین نوشته شده است: «… مدرسه فیضیه قم نیز بنام او بنیاد شده و سالهاست که از مراکز علمی عالم تشیع است و او نیز روزگاری در این دانشگاه اسلامی به تدریس و تعلیم علوم عقلی و نقلی اشتغال داشته است.
این مدرسه به دلیل هم جواری با مسجد اعظم و مدرسه دارالشفاء به نوعی کانون مرکزی حوزه علمیه قم به شمار می‌رود و بخشی از مهم‌ترین درس‌های حوزه قم و نیز اجتماعات حوزوی در این مدرسه برقرار می‌شود.
مدرسه فیضیه کجاست؟
آدرس: استان قم، شهر قم، ضلع شمالی حرم حضرت معصومه (س) (مشاهده در نقشه)
مدرسه فیضیه قم در شمال صحن عتیق آستانه حضرت معصومه (س) قرار دارد. این مدرسه به‌دلیل همجواری با مسجد «اعظم» و مدرسه «دارالشفا»، کانون مرکزی حوزه علمیه قم به شمار می‌رود و بخشی از مهم‌ترین درس‌های حوزه قم و نیز اجتماعات حوزوی در این مدرسه برقرار می‌شود. نام مدرسه فیضیه در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ۲۰۷۱۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
مسیر دسترسی به مدرسه فیضیه قم
برای دسترسی به مدرسه فیضیه در شهر قم، باید خود را به آستانه حضرت معصومه (س) برسانید. اگر از بلوار زائر به این مکان مقدس مشرف شوید، مدرسه فیضیه قم در مسیر ورودی صحن عتیق قرار خواهد داشت.
جاهای دیدنی اطراف مدرسه فیضیه قم
شهر قم یکی از شهرهای با قدمت، تاریخی و فرهنگی کشور ایران محسوب می‌شود. مکان‌های دیدنی این استان بیشتر به سمت مکان‌های تاریخی و مذهبی می‌باشد. در ادامه این مطلب بع معرفی مکان‌های تفریحی و مذهبی اطراف مدرسه فیضیه قم خواهیم پرداخت.
حرم حضرت معصومه (س)
حرم حضرت معصومه (س) دومین جاذبه مهم مذهبی کشور ایران محسوب می‌شود که هرساله میزبان شیعیان بسیاری از سراسر جهان است. این مجموعه که به‌واسطه معماری جذاب، کاشی‌کاری‌ها، آینه‌کاری‌ها و سایر تزیینات چشم‌نواز شناخته می‌شود، دربرگیرنده بخش‌های مختلفی چون مسجد، کتابخانه، آرامگاه‌های متعدد و… است.
موزه آستانه مقدس حضرت معصومه (س)
موزه آستانه مقدس حضرت معصومه (س) که از سال ۱۳۱۴ تأسیس شده است، شامل بخش‌هایی چون پارچه‌بافی، نقاشی، سکه، حجاری و سنگ‌های قیمتی، خاتم‌کاری، قالی‌بافی، کاشی‌کاری، تابلو‌های خط و تذهیب، قرآن‌های خطی و… می‌شود. موزه حرم حضرت معصومه (س) یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های ایران است و مساحت آن به بیش از ۱، ۲۰۰ مترمربع می‌رسد.
جمع‌بندی
شهر قم از گذشته ماوی و مأمن شیعیان و مرکز علم و حدیث و فقه و فقاهت بوده است، چنانکه مقابر و زیارتگاه‌های برجای مانده از گذشته حکایت از این حقیقت دارد که این شهر به خاطر مرکزیت تشیع یکی از قطب‌های علمی و مراکز مهم جهان اسلام خصوصاً تشیع به شمار می‌آید. مدارس دینی و بنا‌های مذهبی دیرپا در این شهر وجود دارد که در گذشته در آن‌ها علم فقه، حدیث و قرآن و سایر علوم الهی و… تدریس می‌شد. فیضیه قم یکی از جاهای دیدنی استان قم محسوب می شود.
هر یک از بزرگان شیعه برای ترویج علوم اقدام به ایجاد مدارس علمی در این شهر نموده‌اند از جمله مدارس مهم علمی این شهر که در دوره صفویه به خاطر حمایت‌های سلسله صفویان از مذهب شیعه تأسیس شده مدرسه فیضیه و دارالشفاء می‌باشد.
مدرسه فیضیه قبل از مدرسه دارالشفاء تأسیس شده است و بخاطر حسن همجواری این دو مدرسه با مرقد مطهر کریمه اهل‌بیت از مزیت خاصی برخوردار شده‌اند. در این مقاله از وب سایت گردیشه به معرفی مدرسه فیضیه و تاریخچه آن پرداخته‌ایم. امیدواریم از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید.
